Η έννοια του πληρώματος στον Απόστολο Παύλο
Η έννοια του πληρώματος
στον Απόστολο Παύλο
Αιδσ. Πρωτοπρεσβυτέρου Σπυρίδωνος Λόντου
Αιδσ. Πρωτοπρεσβυτέρου Σπυρίδωνος Λόντου
Η ετυμολογία του όρου "‘Πλήρωμα"
Ο όρος "πλήρωμα'‘ είναι ελληνική λέξη και παράγεται από το "πληρούν" έχει δε συνήθως δυο σημασίες: γεμίζω, εκπληρώνω. Η δεύτερη σημασία έχει σχέση με την πρώτη, αλλά στην ουσία έχουν διαχωριστεί μεταξύ τους. Η λέξη έχει άλλοτε ενεργητικό και άλλοτε παθητικό χαρακτήρα. Ο. Storr υποστηρίζει ότι έχει πάντοτε ενεργητικό χαρακτήρα στην Καινή Διαθήκη, ενώ ο Fritzshe αν και θεωρεί ότι έχει κυρίως παθητικό χαρακτήρα, εν τούτοις παρατηρεί μία ενεργητική διάθεση. Γενικώτερα, όλες οι λέξεις με κατάληξη -μα φαίνεται να έχουν παθητικό χαρακτήρα και σημαίνουν την ίδια την πράξη ολοκληρωμένη ή ακόμη το αποτέλεσμα και το προϊόν της πράξης αυτής, π.χ κήρυγμα, δικαίωμα, αντάλλαγμα κ.α. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις έχει παθητικό χαρακτήρα και περιγράφει κάτι που γίνεται μετά το ενεργητικό ρήμα. Συνεπώς, αφού το "πληρούν" μεταφράζεται ‘'ολοκληρώνω'', τότε "πλήρωμα" είναι αυτό πού ολοκληρώθηκε το ολοκλήρωμα, συμπλήρωμα.
Η λέξη "πλήρωμα'' χρησιμοποιούνταν ως τεχνικός όρος αναφορικά με τον Θεό στην Κ. Διαθήκη, ιδιαίτερα δε στις περιοχές της Ασίας, όπως οι Κολοσσές και η Έφεσος. Ο Απόστολος Παύλος δανείσθηκε τον όρο αυτό και τον παρουσίασε με μία διαφορετική προσέγγιση, θέλοντας να εκφράσει την σωτηριώδη δύναμη του Χριστού, πού έλαβε κάθε εξουσία στον ουρανό και την γη.
Η χρήση του όρου ‘"Πλήρωμα εκτός Αγ. Γραφής"
Ο όρος "πλήρωμα'' χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική κλασική γραμματεία που και είχε τις ακόλουθες ερμηνείες:
α. Οι ναύτες ενός πλοίου, ακόμη περισσότερο, αυτοί πού επάνδρωναν ένα πλοίο αποκαλούνταν ‘'πλήρωμα'' π. χ. ‘‘δια το εκ πολλών πληρωμάτων εις ολίγας (ναύς) εκλελέχθαι τους άριστους ερέτας'‘ και ‘‘από δυο πληρωμάτων εμάχοντο. πέντε γαρ είχον πληρώματα". Αν υποθέσουμε ότι οι άνδρες ενός πλοίου καλούνται "πλήρωμα'‘, τότε παρουσιάζουμε τον παθητικό ρόλο του όρου. Με την μορφή αυτή ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστείδη δηλώνοντας το στράτευμα: "μήτε αυτάρκεις έσεσθαι πλήρωμα ενός οικείου στρατεύματος παρασχέσθαι'‘.
β. Ο πληθυσμός μιας πόλης ή γενικά ο συνολικός αριθμός ατόμων καλούνταν "πλήρωμα'' π. χ. ‘'μη μέντοι δυνατοί πλήρωμα παρασχέσθαι πόλεως'' και "πεντήκοντα και διακόσιους φησίν είναι το πλήρωμα του συνεδρίου''. Επίσης η οικογένεια ήταν "πλήρωμα'‘ των αδελφών ψυχών. Ο Αριστοτέλης κάνοντας κριτική στον Πλάτωνα έλεγε ότι "ο Σωκράτης λέγει πως η πόλη αποτελείται από 4 τάξεις, οι οποίες αποτελούν το πλήρωμά της'‘.
γ. Το ολόκληρο ποσόν. π.χ. ‘‘τούτων πλήρωμα τάλαντ' εγγύς δισχίλια γίγνεται ημίν'‘.
δ. Μπορεί ακόμη να σημαίνει το σύνολο των χρόνων της ζωής ,π.χ. ‘‘ογδοήκοντα δ' έτεα ζόης πλήρωμα ανδρί μακρότατον προκέεσθαι".
ε. Το τέλειον επίτευγμα, π.χ. "πλήρωμα χρηστών ελπίδων'‘.
Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις ο όρος "πλήρωμα'‘ χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι που ολοκληρώνεται από μόνο του και την ποσότητα. Την λέξη "πλήρωμα'‘ χρησιμοποιεί και ο Άγιος Ιγνάτιος στις επιστολές χαιρετισμούς του προς τις Εκκλησίες της Εφέσου και των Τράλλεων: "Ιγνάτιος, ο και θεοφόρος, τη ευλογημένη εν μεγέθει Θεού πατρός πληρώματι. . . . τη εκκλησία εν Εφέσω'' "Ιγνάτιος, ο και θεοφόρος. ,. εκκλησία εν Τράλλεσιν. . . . . ασπάζομαι εν τω πληρώματι, εν αποστολικώ χαρακτήρι".
Ο Φίλωνας χρησιμοποιεί τον όρο θέλοντας να δηλώσει κάτι το πλήρες πως ήταν και το σύμπαν.
Οι Στωικοί θεωρούσαν ότι η θεότητα πληροί όλο το σύμπαν και περιλαμβάνει τα πάντα, είναι το παγκόσμιο πνεύμα. Οι Γνωστικοί επίσης δήλωναν με την λέξη "πλήρωμα'‘ τους τριάντα αιώνες ή εκπορεύσεις από τον Θεό. Ακόμη δε και τον πνευματικό κόσμο, το αρχέτυπο ιδεώδες. Οι Γνωστικοί του β' αι. πρέσβευαν ότι το πλήρωμα είναι ο ανώτερος κόσμος, εν αντιθέσει με τον κάτω κόσμο, το κένωμα. Το πλήρωμα αυτό διακρίνεται σε επί μέρους θείες δυνάμεις, των οποίων μέρη αποτελούν οι υποστάσεις (βυθός, γη, νους, αλήθεια) και οι άγγελοι.
Οι άνθρωποι στην Φρυγία έβλεπαν τον κόσμο σαν να ήταν γεμάτος δαίμονες, τον ουρανό γεμάτο "θρόνους, αρχές και εξουσίες'‘ (Κολ, 2:15) και τον χώρο κάτω από τα άστρα γεμάτο από πνεύματα του αέρα (Έφ. 6:12).
Ο Θαλής, που είχε γεννηθεί στα μέρη αυτά, έλεγε πως ο κόσμος είναι ένα ον γεμάτο δαίμονες. Μια ομάδα γνωστικών ξεχώριζε τον πνευματικό Χριστό από τον άνθρωπο Ιησού, λέγοντας ότι ο Χριστός ‘‘εισήγαγε'‘ τον Ιησού κατά την βάπτιση και τον άφησε την ώρα της Σταυρώσεως, ούτως ώστε ο Χριστός δεν γεννήθηκε ούτε θυσιάστηκε ως άνθρωπος.
Οι Δοκήτες έλεγαν πως το ανθρώπινο σώμα του Κυρίου ήταν φανταστικό και ο Ειρηναίος δίδασκε ότι ο Ιησούς ήταν "το δοχείο" στο οποίο μπήκε ο Χριστός κατά το βάπτισμα και έπειτα γύρισε στο πλήρωμα του. Οι Βαλεντινιανοί πρέσβευαν ότι ο απόλυτος Θεός δεν είναι ο ίδιος το πλήρωμα, αλλά περιέχει το πλήρωμα ως περιεχόμενο του. Οι Οφίτες ταυτίζουν την λέξη πλήρωμα με την πληρότητα γνώσεως. Τα δύο γνωστά παρακλάδια τους δανείστηκαν χριστιανικά και εβραϊκά κείμενα και περιέγραφαν το βασίλειο του παραδείσου ως την γη που ρέει γάλα και μέλι, τα οποία αν δοκιμάσουν οι καλοί, θα γευθούν κ.λ.π. το πλήρωμα. Ακόμη χώριζαν το σύμπαν σε τρεις περιοχές στις οποίες υπήρχαν από τρία είδη, π.χ. τρεις θεοί, τρεις άνθρωποι κ.λ.π. Ο Χριστός, έλεγαν, έχει τρεις φύσεις και κατέχει όλο το πλήρωμα της διηρημένης τριάδος.
Η χρήση του όρου ‘‘πλήρωμα'' από τον Απόστολο Παύλο
Ο Απόστολος Παύλος δανείστηκε την ήδη χρησιμοποιημένη λέξη "πλήρωμα'' και την παρουσίασε στις επιστολές του με τελείως διαφορετική οπτική και θεολογική σημασία. Τα χωρία στις επιστολές του Παύλου που απαντάται ο όρος "πλήρωμα'‘ είναι τα εξής:
1. Ρωμ. 11:12 "ει δε το παράπτωμα αυτών πλούτος κόσμου και το ήττημα αυτών πλούτος εθνών, πόσω μάλλον το πλήρωμα αυτών''.
2. Ρωμ. 11:25 "Ου γαρ θέλω υμάς αγνοείν, αδελφοί, το μυστήριον τούτο, ίνα μη ήτε [παρ'] εαυτοίς φρόνιμοι, ότι πώρωσις από μέρους τω Ισραήλ γέγονεν άχρι ου το πλήρωμα των εθνών εισέλθη".
3. Ρωμ. 13:10 "η αγάπη τω πλησίον κακόν [ουκ εργάζεται] πλήρωμα ουν νόμου η αγάπη. "
4. Ρωμ. 15:29 "[οίδα δε] ότι ερχόμενος προς υμάς εν πληρώματι ευλογίας Χριστού ελεύσομαι. "
5. Α' Κορ. 10:26 "του Κυρίου γαρ η γη και πλήρωμα αυτής".
6. Γαλ. 4:4 "ότε δε ήλθεν το πλήρωμα του χρόνου, εξαπέστειλεν ο Θεός τον υιόν αυτού, γενόμενον εκ γυναικός, γενόμενον υπό νόμον''.
7. Εφεσ. 1:10 "εις οίκονομίαν του πληρώματος; των καιρών, άνακεφαλαιώσασθαι τα πάντα εν τω] Χριστώ, τα έπί τοις ούρανοις και τα έπί της γης! εν αύτώ. "
8 Εφεσ. 1:23 "ήτις εστίν το σώμα αυτού, το πλήρωμά του τα πάντα εν πάσιν πληρουμένου."
9. Εφεσ. 3:19 "γνώναι τε την υπερβάλλουσαν της γνώσεως αγάπην του Χριστου, ίνα [πληρωθήτε εις] παν το πλήρωμα του Θεού."
10. Εφεσ. 4:10 "ο καταβάς αυτός εστίν και ο αναβάς υπεράνω πάντων των ουρανών, ίνα πληρώσει τα πάντα."
11. Εφεσ. 4:13 "μέχρι καταντήσωμεν οι πάντες εις την ενότητα της πίστεως και της επιγνώσεως του υιού του Θεού, εις άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού'‘
12. Εφεσ. 5:18 "και μη μεθύσκεσθε οίνω, εν ω' έστιν ασωτία, αλλά πληρούσθε εν πνεύματι''.
13. Κολοσ. 1:9 "Δια τούτο και ημείς, αφ' ης ημέρας ηκούσαμεν, ου παυόμεθα υπέρ υμών προσευχόμενοι και αιτούμενοι, ίνα πληρωθήτε την επίγνωσιν του θελήματος αυτού εν πάση σοφία και συνέσει πνευματική".
14. Κολοσ. 1:19 "ότι εν αυτώ ευδόκησεν παν το πλήρωμα κατοικήσαι''.
15. Κολοσ. 2:9 "τι εν αύτώ κατοικεί παν το πλήρωμα της θεότητας σωματικώς''.
16. Κολοσ. 2:10 "και εστέ εν αυτώ πεπληρωμένοι, ος εστίν η κεφαλή πάσης αρχής και εξουσίας''.
Αφού παραθέσαμε τα χωρία στα οποία απαντάται ο όρος "πλήρωμα'' θα ασχοληθούμε κατωτέρω με το κάθε ένα από αυτά και στο τέλος θα προσπαθήσουμε, όσο μας το επιτρέπει η ελαχιστότητά μας, να προσδιορίσουμε την θεολογική σημασία και χρήση της λέξεως από τον Απόστολο Παύλο.
Ρωμαίους11:12 Στο χωρίο αυτό η λέξη "πλήρωμα" δηλώνει το όλον, το αναπλήρωμα. Ο Σεβηριανός λέγει ότι πλήρωμα είναι το όλον ως προς το ολίγον, ενώ ο Θεοδώρητος προσθέτει "το συναπαρτισθήναι και αυτοίς τοις σωζόμενοις''. Αν η πτώση τους έφερε πλούσια την χάρη του Θεού στον κόσμο και η ήττα τους στην πνευματική ζωή πλούτισε πνευματικά τα υπόλοιπα έθνη, πόσω μάλλον η τελείωσή τους, η προσέλευσή τους στον Χριστό.
Ρωμαίους11:25 Και εδώ η λέξη "πλήρωμα" δηλώνει το όλον, το σύνολο του εθνικού κόσμου πού θα πιστέψει. Κατά τους Ο' "πάντας τους εξ εθνών πιστεύειν μέλλοντας". Όταν όλοι οι λαοί πιστέψουν, τότε και ο Ισραήλ "πιστεύσας σωθήσεται''.
Ρωμαίους13:10 Η αγάπη στον πλησίον ποτέ δεν κάνει κακό. Η αγάπη είναι η εκπλήρωση του νόμου, το πληρούν τον νόμο. Η πλήρωση είναι η τήρηση του νόμου. Μπορεί ακόμα να σημαίνει ότι η αγάπη είναι αυτή πού κρατά τον νόμο γεμάτο.
Ρωμαίους15:29 Το "πλήρωμα'' στο χωρίο αυτό είναι η ολοκληρωτική ευλογία, η ευλογία του ευαγγελίου. Κατά τον Ζιγαβηνό "τουτέστι πεπληρωμένους επαίνου του από του ευαγγελίου'‘.
Α' Κορινθ. 10:26 Ο όρος "πλήρωμα" στο χωρίο αυτό σημαίνει το περιεχόμενο της γης, κάθε τι πού βρίσκεται στην γη. Ο Ζιγαβηνός μιλά για την ολότητα της γης, και ο Φώτιος για τα πληρούντα αυτήν.
Γαλατάς4:4 Το "πλήρωμα εδώ σημαίνει την συμπλήρωση του χρόνου, τον κατάλληλο χρόνο, την εκπλήρωση των ημερών. Έχει δηλαδή την έννοια του τέλους και του πέρατος ορισμένου χρόνου, αφού ο χρόνος ελεύσεως του Χριστού είχε προφητευθεί από τον Προφήτη Δανιήλ και έλαβε τέλος επί της βασιλείας Καίσαρος Αυγούστου, οπότε έλαβε αρχή η ένσαρκος οικονομία του Χριστού.
Εφεσίους1:10 Και στο χωρίο αυτό η λέξη "πλήρωμα'' δηλώνει την συμπλήρωση του χρόνου, τον κατάλληλο χρόνο. Η οικονομία είναι η χρηστή και επωφελής διοίκηση και κατάσταση του πέρατος των καιρών. Ο Θεοφύλακτος ερμηνεύει το χωρίο λέγοντας πώς οι καιροί απαιτούσαν κόλαση, αλλά η παρουσία του Υιού "οικονόμησε'' σωτηρία.
Εφεσίους1:23 Η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού, το πλήρωμα του. Όπως το σώμα είναι το πλήρωμα της κεφαλής, αναπληρώνοντας αυτή με τα μέλη, έτσι και η Εκκλησία είναι πλήρωμα του Χριστού, ο οποίος πληρώνει τα πάντα κάθε πιστό άνθρωπο. Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι η κεφαλή πληρούται και το σώμα γίνεται τέλειο όταν "ομού πάντες ώμεν συγκεκολλημένοι''. Όταν είμαστε όλοι μαζί τότε ο Χριστός, η κεφαλή, λαμβάνει τέλειο σώμα.Οι ερμηνευτές του χωρίου προτείνουν 4 δυνατές ερμηνείες:
α. ‘‘Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως παθητικόν, η Εκκλησία είναι το πλήρωμα του Χριστού, ο οποίος (καθώς ή Εκκλησία αυξάνει) πληρώνεται.
β. ‘‘Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως μικρό όνομα με ενεργητική διάθεση η Εκκλησία είναι η πλήρωσις του Χριστού, ο οποίος συνολικά (εν πάσιν) πληροί τα πάντα.
γ. ‘‘Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως ενεργητικό και το "πλήρωμα" ως παθητικό ουσιαστικό, η Εκκλησία είναι αυτή πού πληρώνεται από τον Χριστό πού πληροί τα πάντα.
δ. Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως ενεργητικό και το "πλήρωμα'‘ αναγόμενο στον Χριστό αντί στην Εκκλησία, τότε ο Χριστός ήρθε την κατάλληλη στιγμή στην γη, για να γίνει όχι μόνο κεφαλή της Εκκλησίας αλλά και το πλήρωμα του Θεού. Ο Lightfoot φρονεί πώς όλες οι θείες ευλογίες και χάριτες πού έχει ο Χριστός, μεταδίδονται στην Εκκλησία, η οποία μπορεί να θεωρηθεί το πλήρωμά του. Οι Χρυσόστομος, Οικουμένιος και Θωμάς Ακινάτης θεωρούν την Εκκλησία "συμπλήρωμα" του Χριστού, ο δε Θεοδώρητος προσθέτει: "πλήρωμα την Εκκλησίαν εν τη προς Εφεσίους εκάλεσεν ως των θείων χαρισμάτων πεπληρωμένην. Ταύτην έφη ευδοκήσαι τον Θεόν εν Χριστώ κατοικήσαι, τουτέστιν αυτώ συνήφθαι, υπό την σκέπην αυτού είναι'‘.
Εφεσίους3:19 Πλήρωμα Θεού σημαίνει το να είστε πεπληρωμένοι κάθε αρετής της οποίας πλήρης είναι ο Θεός. Το να δεχθείτε τελείως τον Θεό, να έχετε όλες τις δωρεές και τα χαρίσματα του Θεού.
Εφεσίους4:10 Ο Χριστός ήλθε για να πληρώσει τα πάντα με τις ενέργειές Του, κατά τον Ζιγαβηνό. Και κατά τους Ο' "γυμνοί τη θεότητι και πρότερον πάντα επλήρου''
Εφεσίους4:13 Μέχρι να φθάσουμε στο μέτρο της ηλικίας στην τελειότητα της πίστεως του Χριστού, όχι όμως ο καθένας μας, αλλά ο τέλειος άνδρας, αυτός πού θα κατέχει την τελειότητα, την πλήρη ωριμότητα, η οποία και θα αναπαραγάγει την ηθική τελειότητα του Χριστού. Πρόκειται, δηλαδή, για την πνευματική τελείωση, στην οποία αποβλέπουν όλοι οι χριστιανοί και με την οποία πληρώνονται.
Εφεσίους5:18 Ο Παύλος παρακαλεί να καθαρισθούν από ασωτίες και να "γεμίσουν" από πνεύμα, να δεχθούν την πνευματική μέθη. Το περιεχόμενο αυτής της πληρώσεως είναι το Άγιον Πνεύμα.
Ο όρος "πλήρωμα'‘ είναι ελληνική λέξη και παράγεται από το "πληρούν" έχει δε συνήθως δυο σημασίες: γεμίζω, εκπληρώνω. Η δεύτερη σημασία έχει σχέση με την πρώτη, αλλά στην ουσία έχουν διαχωριστεί μεταξύ τους. Η λέξη έχει άλλοτε ενεργητικό και άλλοτε παθητικό χαρακτήρα. Ο. Storr υποστηρίζει ότι έχει πάντοτε ενεργητικό χαρακτήρα στην Καινή Διαθήκη, ενώ ο Fritzshe αν και θεωρεί ότι έχει κυρίως παθητικό χαρακτήρα, εν τούτοις παρατηρεί μία ενεργητική διάθεση. Γενικώτερα, όλες οι λέξεις με κατάληξη -μα φαίνεται να έχουν παθητικό χαρακτήρα και σημαίνουν την ίδια την πράξη ολοκληρωμένη ή ακόμη το αποτέλεσμα και το προϊόν της πράξης αυτής, π.χ κήρυγμα, δικαίωμα, αντάλλαγμα κ.α. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις έχει παθητικό χαρακτήρα και περιγράφει κάτι που γίνεται μετά το ενεργητικό ρήμα. Συνεπώς, αφού το "πληρούν" μεταφράζεται ‘'ολοκληρώνω'', τότε "πλήρωμα" είναι αυτό πού ολοκληρώθηκε το ολοκλήρωμα, συμπλήρωμα.
Η λέξη "πλήρωμα'' χρησιμοποιούνταν ως τεχνικός όρος αναφορικά με τον Θεό στην Κ. Διαθήκη, ιδιαίτερα δε στις περιοχές της Ασίας, όπως οι Κολοσσές και η Έφεσος. Ο Απόστολος Παύλος δανείσθηκε τον όρο αυτό και τον παρουσίασε με μία διαφορετική προσέγγιση, θέλοντας να εκφράσει την σωτηριώδη δύναμη του Χριστού, πού έλαβε κάθε εξουσία στον ουρανό και την γη.
Η χρήση του όρου ‘"Πλήρωμα εκτός Αγ. Γραφής"
Ο όρος "πλήρωμα'' χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική κλασική γραμματεία που και είχε τις ακόλουθες ερμηνείες:
α. Οι ναύτες ενός πλοίου, ακόμη περισσότερο, αυτοί πού επάνδρωναν ένα πλοίο αποκαλούνταν ‘'πλήρωμα'' π. χ. ‘‘δια το εκ πολλών πληρωμάτων εις ολίγας (ναύς) εκλελέχθαι τους άριστους ερέτας'‘ και ‘‘από δυο πληρωμάτων εμάχοντο. πέντε γαρ είχον πληρώματα". Αν υποθέσουμε ότι οι άνδρες ενός πλοίου καλούνται "πλήρωμα'‘, τότε παρουσιάζουμε τον παθητικό ρόλο του όρου. Με την μορφή αυτή ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστείδη δηλώνοντας το στράτευμα: "μήτε αυτάρκεις έσεσθαι πλήρωμα ενός οικείου στρατεύματος παρασχέσθαι'‘.
β. Ο πληθυσμός μιας πόλης ή γενικά ο συνολικός αριθμός ατόμων καλούνταν "πλήρωμα'' π. χ. ‘'μη μέντοι δυνατοί πλήρωμα παρασχέσθαι πόλεως'' και "πεντήκοντα και διακόσιους φησίν είναι το πλήρωμα του συνεδρίου''. Επίσης η οικογένεια ήταν "πλήρωμα'‘ των αδελφών ψυχών. Ο Αριστοτέλης κάνοντας κριτική στον Πλάτωνα έλεγε ότι "ο Σωκράτης λέγει πως η πόλη αποτελείται από 4 τάξεις, οι οποίες αποτελούν το πλήρωμά της'‘.
γ. Το ολόκληρο ποσόν. π.χ. ‘‘τούτων πλήρωμα τάλαντ' εγγύς δισχίλια γίγνεται ημίν'‘.
δ. Μπορεί ακόμη να σημαίνει το σύνολο των χρόνων της ζωής ,π.χ. ‘‘ογδοήκοντα δ' έτεα ζόης πλήρωμα ανδρί μακρότατον προκέεσθαι".
ε. Το τέλειον επίτευγμα, π.χ. "πλήρωμα χρηστών ελπίδων'‘.
Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις ο όρος "πλήρωμα'‘ χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι που ολοκληρώνεται από μόνο του και την ποσότητα. Την λέξη "πλήρωμα'‘ χρησιμοποιεί και ο Άγιος Ιγνάτιος στις επιστολές χαιρετισμούς του προς τις Εκκλησίες της Εφέσου και των Τράλλεων: "Ιγνάτιος, ο και θεοφόρος, τη ευλογημένη εν μεγέθει Θεού πατρός πληρώματι. . . . τη εκκλησία εν Εφέσω'' "Ιγνάτιος, ο και θεοφόρος. ,. εκκλησία εν Τράλλεσιν. . . . . ασπάζομαι εν τω πληρώματι, εν αποστολικώ χαρακτήρι".
Ο Φίλωνας χρησιμοποιεί τον όρο θέλοντας να δηλώσει κάτι το πλήρες πως ήταν και το σύμπαν.
Οι Στωικοί θεωρούσαν ότι η θεότητα πληροί όλο το σύμπαν και περιλαμβάνει τα πάντα, είναι το παγκόσμιο πνεύμα. Οι Γνωστικοί επίσης δήλωναν με την λέξη "πλήρωμα'‘ τους τριάντα αιώνες ή εκπορεύσεις από τον Θεό. Ακόμη δε και τον πνευματικό κόσμο, το αρχέτυπο ιδεώδες. Οι Γνωστικοί του β' αι. πρέσβευαν ότι το πλήρωμα είναι ο ανώτερος κόσμος, εν αντιθέσει με τον κάτω κόσμο, το κένωμα. Το πλήρωμα αυτό διακρίνεται σε επί μέρους θείες δυνάμεις, των οποίων μέρη αποτελούν οι υποστάσεις (βυθός, γη, νους, αλήθεια) και οι άγγελοι.
Οι άνθρωποι στην Φρυγία έβλεπαν τον κόσμο σαν να ήταν γεμάτος δαίμονες, τον ουρανό γεμάτο "θρόνους, αρχές και εξουσίες'‘ (Κολ, 2:15) και τον χώρο κάτω από τα άστρα γεμάτο από πνεύματα του αέρα (Έφ. 6:12).
Ο Θαλής, που είχε γεννηθεί στα μέρη αυτά, έλεγε πως ο κόσμος είναι ένα ον γεμάτο δαίμονες. Μια ομάδα γνωστικών ξεχώριζε τον πνευματικό Χριστό από τον άνθρωπο Ιησού, λέγοντας ότι ο Χριστός ‘‘εισήγαγε'‘ τον Ιησού κατά την βάπτιση και τον άφησε την ώρα της Σταυρώσεως, ούτως ώστε ο Χριστός δεν γεννήθηκε ούτε θυσιάστηκε ως άνθρωπος.
Οι Δοκήτες έλεγαν πως το ανθρώπινο σώμα του Κυρίου ήταν φανταστικό και ο Ειρηναίος δίδασκε ότι ο Ιησούς ήταν "το δοχείο" στο οποίο μπήκε ο Χριστός κατά το βάπτισμα και έπειτα γύρισε στο πλήρωμα του. Οι Βαλεντινιανοί πρέσβευαν ότι ο απόλυτος Θεός δεν είναι ο ίδιος το πλήρωμα, αλλά περιέχει το πλήρωμα ως περιεχόμενο του. Οι Οφίτες ταυτίζουν την λέξη πλήρωμα με την πληρότητα γνώσεως. Τα δύο γνωστά παρακλάδια τους δανείστηκαν χριστιανικά και εβραϊκά κείμενα και περιέγραφαν το βασίλειο του παραδείσου ως την γη που ρέει γάλα και μέλι, τα οποία αν δοκιμάσουν οι καλοί, θα γευθούν κ.λ.π. το πλήρωμα. Ακόμη χώριζαν το σύμπαν σε τρεις περιοχές στις οποίες υπήρχαν από τρία είδη, π.χ. τρεις θεοί, τρεις άνθρωποι κ.λ.π. Ο Χριστός, έλεγαν, έχει τρεις φύσεις και κατέχει όλο το πλήρωμα της διηρημένης τριάδος.
Η χρήση του όρου ‘‘πλήρωμα'' από τον Απόστολο Παύλο
Ο Απόστολος Παύλος δανείστηκε την ήδη χρησιμοποιημένη λέξη "πλήρωμα'' και την παρουσίασε στις επιστολές του με τελείως διαφορετική οπτική και θεολογική σημασία. Τα χωρία στις επιστολές του Παύλου που απαντάται ο όρος "πλήρωμα'‘ είναι τα εξής:
1. Ρωμ. 11:12 "ει δε το παράπτωμα αυτών πλούτος κόσμου και το ήττημα αυτών πλούτος εθνών, πόσω μάλλον το πλήρωμα αυτών''.
2. Ρωμ. 11:25 "Ου γαρ θέλω υμάς αγνοείν, αδελφοί, το μυστήριον τούτο, ίνα μη ήτε [παρ'] εαυτοίς φρόνιμοι, ότι πώρωσις από μέρους τω Ισραήλ γέγονεν άχρι ου το πλήρωμα των εθνών εισέλθη".
3. Ρωμ. 13:10 "η αγάπη τω πλησίον κακόν [ουκ εργάζεται] πλήρωμα ουν νόμου η αγάπη. "
4. Ρωμ. 15:29 "[οίδα δε] ότι ερχόμενος προς υμάς εν πληρώματι ευλογίας Χριστού ελεύσομαι. "
5. Α' Κορ. 10:26 "του Κυρίου γαρ η γη και πλήρωμα αυτής".
6. Γαλ. 4:4 "ότε δε ήλθεν το πλήρωμα του χρόνου, εξαπέστειλεν ο Θεός τον υιόν αυτού, γενόμενον εκ γυναικός, γενόμενον υπό νόμον''.
7. Εφεσ. 1:10 "εις οίκονομίαν του πληρώματος; των καιρών, άνακεφαλαιώσασθαι τα πάντα εν τω] Χριστώ, τα έπί τοις ούρανοις και τα έπί της γης! εν αύτώ. "
8 Εφεσ. 1:23 "ήτις εστίν το σώμα αυτού, το πλήρωμά του τα πάντα εν πάσιν πληρουμένου."
9. Εφεσ. 3:19 "γνώναι τε την υπερβάλλουσαν της γνώσεως αγάπην του Χριστου, ίνα [πληρωθήτε εις] παν το πλήρωμα του Θεού."
10. Εφεσ. 4:10 "ο καταβάς αυτός εστίν και ο αναβάς υπεράνω πάντων των ουρανών, ίνα πληρώσει τα πάντα."
11. Εφεσ. 4:13 "μέχρι καταντήσωμεν οι πάντες εις την ενότητα της πίστεως και της επιγνώσεως του υιού του Θεού, εις άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού'‘
12. Εφεσ. 5:18 "και μη μεθύσκεσθε οίνω, εν ω' έστιν ασωτία, αλλά πληρούσθε εν πνεύματι''.
13. Κολοσ. 1:9 "Δια τούτο και ημείς, αφ' ης ημέρας ηκούσαμεν, ου παυόμεθα υπέρ υμών προσευχόμενοι και αιτούμενοι, ίνα πληρωθήτε την επίγνωσιν του θελήματος αυτού εν πάση σοφία και συνέσει πνευματική".
14. Κολοσ. 1:19 "ότι εν αυτώ ευδόκησεν παν το πλήρωμα κατοικήσαι''.
15. Κολοσ. 2:9 "τι εν αύτώ κατοικεί παν το πλήρωμα της θεότητας σωματικώς''.
16. Κολοσ. 2:10 "και εστέ εν αυτώ πεπληρωμένοι, ος εστίν η κεφαλή πάσης αρχής και εξουσίας''.
Αφού παραθέσαμε τα χωρία στα οποία απαντάται ο όρος "πλήρωμα'' θα ασχοληθούμε κατωτέρω με το κάθε ένα από αυτά και στο τέλος θα προσπαθήσουμε, όσο μας το επιτρέπει η ελαχιστότητά μας, να προσδιορίσουμε την θεολογική σημασία και χρήση της λέξεως από τον Απόστολο Παύλο.
Ρωμαίους11:12 Στο χωρίο αυτό η λέξη "πλήρωμα" δηλώνει το όλον, το αναπλήρωμα. Ο Σεβηριανός λέγει ότι πλήρωμα είναι το όλον ως προς το ολίγον, ενώ ο Θεοδώρητος προσθέτει "το συναπαρτισθήναι και αυτοίς τοις σωζόμενοις''. Αν η πτώση τους έφερε πλούσια την χάρη του Θεού στον κόσμο και η ήττα τους στην πνευματική ζωή πλούτισε πνευματικά τα υπόλοιπα έθνη, πόσω μάλλον η τελείωσή τους, η προσέλευσή τους στον Χριστό.
Ρωμαίους11:25 Και εδώ η λέξη "πλήρωμα" δηλώνει το όλον, το σύνολο του εθνικού κόσμου πού θα πιστέψει. Κατά τους Ο' "πάντας τους εξ εθνών πιστεύειν μέλλοντας". Όταν όλοι οι λαοί πιστέψουν, τότε και ο Ισραήλ "πιστεύσας σωθήσεται''.
Ρωμαίους13:10 Η αγάπη στον πλησίον ποτέ δεν κάνει κακό. Η αγάπη είναι η εκπλήρωση του νόμου, το πληρούν τον νόμο. Η πλήρωση είναι η τήρηση του νόμου. Μπορεί ακόμα να σημαίνει ότι η αγάπη είναι αυτή πού κρατά τον νόμο γεμάτο.
Ρωμαίους15:29 Το "πλήρωμα'' στο χωρίο αυτό είναι η ολοκληρωτική ευλογία, η ευλογία του ευαγγελίου. Κατά τον Ζιγαβηνό "τουτέστι πεπληρωμένους επαίνου του από του ευαγγελίου'‘.
Α' Κορινθ. 10:26 Ο όρος "πλήρωμα" στο χωρίο αυτό σημαίνει το περιεχόμενο της γης, κάθε τι πού βρίσκεται στην γη. Ο Ζιγαβηνός μιλά για την ολότητα της γης, και ο Φώτιος για τα πληρούντα αυτήν.
Γαλατάς4:4 Το "πλήρωμα εδώ σημαίνει την συμπλήρωση του χρόνου, τον κατάλληλο χρόνο, την εκπλήρωση των ημερών. Έχει δηλαδή την έννοια του τέλους και του πέρατος ορισμένου χρόνου, αφού ο χρόνος ελεύσεως του Χριστού είχε προφητευθεί από τον Προφήτη Δανιήλ και έλαβε τέλος επί της βασιλείας Καίσαρος Αυγούστου, οπότε έλαβε αρχή η ένσαρκος οικονομία του Χριστού.
Εφεσίους1:10 Και στο χωρίο αυτό η λέξη "πλήρωμα'' δηλώνει την συμπλήρωση του χρόνου, τον κατάλληλο χρόνο. Η οικονομία είναι η χρηστή και επωφελής διοίκηση και κατάσταση του πέρατος των καιρών. Ο Θεοφύλακτος ερμηνεύει το χωρίο λέγοντας πώς οι καιροί απαιτούσαν κόλαση, αλλά η παρουσία του Υιού "οικονόμησε'' σωτηρία.
Εφεσίους1:23 Η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού, το πλήρωμα του. Όπως το σώμα είναι το πλήρωμα της κεφαλής, αναπληρώνοντας αυτή με τα μέλη, έτσι και η Εκκλησία είναι πλήρωμα του Χριστού, ο οποίος πληρώνει τα πάντα κάθε πιστό άνθρωπο. Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι η κεφαλή πληρούται και το σώμα γίνεται τέλειο όταν "ομού πάντες ώμεν συγκεκολλημένοι''. Όταν είμαστε όλοι μαζί τότε ο Χριστός, η κεφαλή, λαμβάνει τέλειο σώμα.Οι ερμηνευτές του χωρίου προτείνουν 4 δυνατές ερμηνείες:
α. ‘‘Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως παθητικόν, η Εκκλησία είναι το πλήρωμα του Χριστού, ο οποίος (καθώς ή Εκκλησία αυξάνει) πληρώνεται.
β. ‘‘Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως μικρό όνομα με ενεργητική διάθεση η Εκκλησία είναι η πλήρωσις του Χριστού, ο οποίος συνολικά (εν πάσιν) πληροί τα πάντα.
γ. ‘‘Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως ενεργητικό και το "πλήρωμα" ως παθητικό ουσιαστικό, η Εκκλησία είναι αυτή πού πληρώνεται από τον Χριστό πού πληροί τα πάντα.
δ. Αν λάβουμε το "πληρουμένου'‘ ως ενεργητικό και το "πλήρωμα'‘ αναγόμενο στον Χριστό αντί στην Εκκλησία, τότε ο Χριστός ήρθε την κατάλληλη στιγμή στην γη, για να γίνει όχι μόνο κεφαλή της Εκκλησίας αλλά και το πλήρωμα του Θεού. Ο Lightfoot φρονεί πώς όλες οι θείες ευλογίες και χάριτες πού έχει ο Χριστός, μεταδίδονται στην Εκκλησία, η οποία μπορεί να θεωρηθεί το πλήρωμά του. Οι Χρυσόστομος, Οικουμένιος και Θωμάς Ακινάτης θεωρούν την Εκκλησία "συμπλήρωμα" του Χριστού, ο δε Θεοδώρητος προσθέτει: "πλήρωμα την Εκκλησίαν εν τη προς Εφεσίους εκάλεσεν ως των θείων χαρισμάτων πεπληρωμένην. Ταύτην έφη ευδοκήσαι τον Θεόν εν Χριστώ κατοικήσαι, τουτέστιν αυτώ συνήφθαι, υπό την σκέπην αυτού είναι'‘.
Εφεσίους3:19 Πλήρωμα Θεού σημαίνει το να είστε πεπληρωμένοι κάθε αρετής της οποίας πλήρης είναι ο Θεός. Το να δεχθείτε τελείως τον Θεό, να έχετε όλες τις δωρεές και τα χαρίσματα του Θεού.
Εφεσίους4:10 Ο Χριστός ήλθε για να πληρώσει τα πάντα με τις ενέργειές Του, κατά τον Ζιγαβηνό. Και κατά τους Ο' "γυμνοί τη θεότητι και πρότερον πάντα επλήρου''
Εφεσίους4:13 Μέχρι να φθάσουμε στο μέτρο της ηλικίας στην τελειότητα της πίστεως του Χριστού, όχι όμως ο καθένας μας, αλλά ο τέλειος άνδρας, αυτός πού θα κατέχει την τελειότητα, την πλήρη ωριμότητα, η οποία και θα αναπαραγάγει την ηθική τελειότητα του Χριστού. Πρόκειται, δηλαδή, για την πνευματική τελείωση, στην οποία αποβλέπουν όλοι οι χριστιανοί και με την οποία πληρώνονται.
Εφεσίους5:18 Ο Παύλος παρακαλεί να καθαρισθούν από ασωτίες και να "γεμίσουν" από πνεύμα, να δεχθούν την πνευματική μέθη. Το περιεχόμενο αυτής της πληρώσεως είναι το Άγιον Πνεύμα.
Κολοσσαείς1:9 Το "πληρωθήτε'‘ δηλώνει το όλον, την ολότητα. Ο Θεοφύλακτος προσθέτει ‘έχετε γαρ, άλλ' ου το πάν'. Ο Παύλος και ό Τιμόθεος προσεύχονται για να πληρωθούν με την πνευματική σοφία και σύνεση του Θεού.
Εφεσίους1:19 Στον Χριστό κατώκησε όλο το πλήρωμα της θεότητας "ουσιωδώς'‘, ως ψυχή εν σώματι, όχι κάποια ενέργεια, αλλά η ουσία. Αιτία αυτών υπήρξε η ευδοκία και η θέληση του Πατρός. Το "πλήρωμα'‘ λοιπόν εδώ δηλώνει το πλήθος, την αφθονία των θείων ενεργειών. Ο Χριστός είναι η ενσάρκωση του Θεού, η οποία "πληρώνει'‘ (γεμίζει) τα πάντα. Ο Ζιγαβηνός λέγει: "εν γαρ τω προσλήμματι όλος ο υιός κατώκησε, τουτέστιν όλη η θεότης αυτού και ου μέρος αυτής".
Ο Pfleidererer δέχεται ότι το πλήρωμα σημαίνει μόνον αυτό το μέρος της αποκάλυψης της θείας ζωής και ύπαρξης, το οποίο αναδιπλώνεται στον κόσμο ή το σύνολο των θείων δυνάμεων. Ο Schmidt βλέπει όλη την ουσία της θεότητας με όλες τις θείες δυνάμεις, ενώ ο Lightfoot βλέπει το σύνολο των θείων δυνάμεων και ιδιοτήτων, προσπαθεί δε να συνδέσει τον Χριστό με τον "Λόγο'‘ της αλεξανδρινής φιλοσοφίας.
Κολοσσαείς2:9 Στον Χριστό κατοικεί σωματικώς όλο το πλήρωμα της θεότητας, είναι ο εν αρχή άσαρκος Θεός Λόγος, ο οποίος σαρκώθηκε και "σαρκί ήνωσθαι καθ' υπόστασιν, αλλά τα πάντα πληροί'‘. Ο Bengel λέγει πώς το πλήρωμα της θεότητας στον Χριστό δεν είναι απλώς τα θεία ιδιώματα, αλλά αυτή η φύση της θεότητας.
Κολοσσαείς2:10 Δεν έχουμε τίποτα λιγότερο, είμαστε πεπληρωμένοι της θεότητας. Και κατά τον Θεοφύλακτο, ‘'ή φύσις ημών ηνώθη τω θεώ" και εμείς κοινωνήσαμε της θείας φύσης.
Η έννοια του όρου "πλήρωμα'' και η διδασκαλία του Παύλου περί του ‘‘πληρώματος'‘ της θεότητας.
Ο Απόστολος Παύλος χρησιμοποίησε τον όρο ‘‘πλήρωμα'‘ για να δηλώσει:
α. Το όλο, την ολότητα (Ρωμ. 11: 12,25, Εφεσ. 3:19 και 4:10, Κολοσ. 1:9 και 2:10)
β. Την συμπλήρωση του κατάλληλου χρόνου (Γαλ. 4:4 και Έφεσ. 1:10),
γ. Το περιεχόμενο (Α' Κορ. 10:26)
δ. Το πλήθος, την αφθονία: περί του Χριστού, ο οποίος είναι το πλήρωμα της θεότητας και περί της Εκκλησίας, η οποία είναι το πλήρωμα του Χριστού (Ρωμ. 15:29, Εφεσ. 1:23 και 4:13 ,Κολοσ. ι:19 και 2:9). Ο Παύλος ονομάζει τον Χριστό "πλήρωμα της θεότητας'', θέλοντας να δώσει έμφαση στην θεότητά Του. Μαρτυρεί την προΰπαρξη του Χριστού με την μορφή του Θεού και την πλήρη αποκάλυψη του Θεού-Πατρός, εφόσον ευδόκησε να κατοικήσει στον Χριστό. Η τελειότητα του Θεού, το σύνολο των θεικών γνωρισμάτων και ενεργειών είναι η πνευματική τελειότητα. Αυτή η τελειότητα είναι κοινή στον Θεό Πατέρα και στον Υιό, ούτως ώστε οι λειτουργίες του Χριστού ως πληρώματος εντός της Εκκλησίας να είναι ταυτόσημες με αυτές του Θεού πατρός, ο οποίος είναι επίσης πλήρωμα.
Το πλήρωμα της θεότητας κατοικεί στον Χριστό σωματικώς, όχι εν σώματι, ούτε σωματοειδώς, αλλά με την ενσάρκωση Του όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου. Ο Χριστός επιτελεί την σωτηρία μας δια μέσου της Εκκλησίας, η οποία είναι το σώμα Του. Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι το πλήρωμα της θεότητας υπήρχε μόνιμα στο πρόσωπο του Χριστού, εμφανίσθηκε όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, και υπάρχει και στην Εκκλησία Του, της οποίας είναι η κεφαλή και την οδηγεί στην τελειότητα. Οι χριστιανοί δια της Εκκλησίας μετέχουν στο πλήρωμα της θεότητας. Ο Χριστός ενσωματώνει όλο το πλήρωμα και το μεταβιβάζει στο σώμα Του, την Εκκλησία.
Κατά τον Hanson το πλήρωμα είναι μία ενιαία και απόλυτη αρχή πού κατοικεί στον Χριστό σωματικά και αποκαλύπτεται ως κοσμολογικές και σωτηριολογικές ενέργειες. Στην προς Κολοσσαείς επιστολή ο Παύλος έχει ως κύριο σκοπό να υποστηρίξει με σθένος την κυριαρχία, την υπεροχή του ενός Χριστού, πού έλαβε μέρος στην δημιουργία και διακυβερνά την κτίση και υπερέχει έναντι όλων των (γνωστικών) αιώνων και κάθε σοφίας. Στον Χριστό κατοικεί όλο το πλήρωμα της θεότητας, των θείων ιδιωμάτων και ενεργειών και σε Αυτόν βρίσκονται κρυμμένοι οι θησαυροί της σοφίας (Κολ. 2:3) και η πληρότητα της ζωής. Στην προς Εφεσίους επιστολή του κύριο θέμα του Παύλου είναι η ζωή της Εκκλησίας βασισμένη στον Χριστό. Έτσι το πλήρωμα πλέον κατοικεί στον Χριστό, όχι σχετικά με τον Θεό, αλλά με την Εκκλησία. Είναι η χάρη του Χριστού πού περνά στην Εκκλησία, το σώμα Του. Η ενότητα της Εκκλησίας δηλώνεται στον χαρακτηρισμό της ως σώματος πού έχει κεφαλή τον Χριστό. Η κεφαλή συμβολίζει την υπεροχή, το σώμα είναι η συνοχή και τα μέλη του σώματος η ενότητα όλων.
Έτσι η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού, το πλήρωμα, το συμπλήρωμα ‘'ου τα πάντα εν πάσι πληρουμένου'‘. Ο Χριστός πληροί τα πάντα και τους πάντας με τις θείες δωρεές. Παράλληλα πληρούται και ο Χριστός, με κάθε πιστό πού είναι μέλος της Εκκλησίας του. Ο Χριστός πληροί την Εκκλησία αλλά είναι και ο πληρούμενος απ' αυτήν.
Το ίδιο το σώμα του Χριστού ενοποιεί τα πολλαπλά μέλη του σώματος και οι πιστοί με το Βάπτισμα καλούνται να ενσωματωθούν στο σώμα Του. Γιατί, όπως ένας άνδρας αγαπά την γυναίκα του ‘‘ως το ‘‘εαυτού σώμα" (Εφεσ. 5:28), ο Χριστός πού είναι η κεφαλή του σώματος είναι και ‘‘σωτήρ του σώματος'‘.
Η Εκκλησία πρέπει να αναπτυχθεί για να φθάσει στο μέτρο του πληρώματος του Χριστού και ο Χριστός θα γεμίζει το σύμπαν με το πλήρωμά Του (Εφεσ. 1:21 και 4:10 εξ. ) Αυτή η ιδέα του Παύλου περί σώματος και κεφαλής συνδυάζεται με την βιβλική εικόνα της Νύμφης, που Χριστός, η κεφαλή της Εκκλησίας, είναι ο σωτήρας πού αγάπησε την Εκκλησία ως μνηστή του (Β' Κορ. 11:2)και πού επιθυμεί να "παραστήσει αυτήν εαυτώ ένδοξον" (Εφεσ. 5:27), μέχρι να καταντήσουμε όλοι "εις άνδρα τέλειον, εις μέτρο ηλικίας του πληρώματός Του'' (Έφεσ. 4:13).
Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι ο όρος ‘'πλήρωμα'‘ χρησιμοποιείται από τον Απόστολο Παύλο αναφορικά με τον Θεό-Χριστό και την Εκκλησία. Αναφορικά με τον Θεό-Χριστό αποδεικνύει την τελειότητά Του, το σύνολο των θείων ενεργειών και δυνάμεων (Κολ. 1:19, 2:9 και Εφεσ. 3:19). Αναφορικά με την Εκκλησία την καθιστά σώμα με κεφαλή τον Χριστό και όλους τους πιστούς "μέλη εκ μέρους'‘. Όπως ο Χριστός είναι το πλήρωμα του Θεού-Πατρός, έτσι και η Εκκλησία είναι το πλήρωμα του Χριστού, η κοινωνική ‘‘εν χώρω και χρόνω ανανέωσις'‘, ‘‘του τα πάντα εν πάσιν πληρουμένου'‘.
ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008
Read more:http://www.egolpion.net/92691EF3.el.aspx#ixzz2k57euODD
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου