Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής – Περί Θεολογίας και της Ενσάρκου Οικονομίας του Υιού του Θεού (Πρώτη εκατοντάς, Δευτέρα εκατοντάς).

Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής – Περί Θεολογίας και της Ενσάρκου Οικονομίας του Υιού του Θεού

• Πρώτη εκατοντάς
• Δευτέρα εκατοντάς

Πρώτη εκατοντάς

α΄. Εἷς Θεός, ἄναρχος, ἀκατάληπτος, ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναμιν διόλου· τήν, πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούμενος ἔννοιαν· ὡς πᾶσιν ἄβατος, καί μηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐμφάσεως διεγνωσμένος.
β΄. Ὁ Θεός, οὐκ ἔστι δι᾿ ἑαυτόν, ὡς ἡμᾶς εἰδέναι δυνατόν· οὔτε ἀρχή, οὔτε μεσότης, οὔτε τέλος, οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς μετ᾿ αὐτόν φυσικῶς ἐνθεωρουμένων· ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος, ὡς πάσης οὐσίας καί δυνάμεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤν.
γ΄. Πᾶσα οὐσία τόν ἑαυτῆς ὅρον ἑαυτῇ συνεισάγουσα, ἀρχή πέφυκεν εἶναι,τῆς ἐπιθεωρουμένης αὐτῇ κατά δύναμιν κινήσεως. Πᾶσα δέ φυσική πρός ἐνέργειαν κίνησις, τῆς μέν οὐσίας μετεπινοουμένη· προεπινοουμένη δέ τῆς ἐνεργείας, μεσότης ἐστίν, ὡς ἀμφοῖν κατά τό μέσον φυσικῶς διειλημμένη· καί πᾶσα ἐνέργεια τῷ κατ᾿ αὐτήν λόγῳ φυσικῶς περιγραφομένη, τέλος ἐστί τῆς πρό αὐτῆς κατ᾿ ἐπίνοιαν οὐσιώδους κινήσεως.

δ΄. Οὐκ ἔστιν ὁ Θεός οὐσία, κατά τήν ἁπλῶς ἤ πῶς λεγομένην οὐσίαν, ἵνα καί ἀρχή· οὔτε δύναμις κατά τήν ἁπλῶς ἤ πῶς λεγομένην δύναμιν, ἵνα καί μεσότης· οὔτε ἐνέργεια, κατά τήν ἁπλῶς ἤ πῶς λεγομένην ἐνέργειαν, ἵνα καί τέλος ἐστί τῆς κατά δύναμιν προεπινοουμένης οὐσιώδους κινήσεως· ἀλλ᾿ οὐσιοποιός καί ὑπερούσιος ὀντότης· καί δυναμοποιός καί ὑπερδύναμος ἵδρυσις· καί πάσης ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξις· καί συντόμως εἰπεῖν, πάσης οὐσίας καί δυνάμεως καί ἐνεργείας, ἀρχῆς τε καί μεσότητος καί τέλους ποιητική.
ε΄. Ἡ ἀρχή καί ἡ μεσότης καί τό τέλος, τῶν χρόνῳ διαιρετῶν εἰσι γνωρίσματα· εἴποι δ᾿ ἄν τις ἀληθεύων, καί τῶν ἐν αἰῶνι συνορωμένων. Ὁ μέν γάρ χρόνος, μετρουμένην ἔχων τήν κίνησιν, ἀριθμῷ περιγράφεται· ὁ αἰών δέ συνεπινοουμένην ἔχων τῇ ὑπάρξει τήν πότε κατηγορίαν, πάσχει διάστασιν, ὡς ἀρχήν τοῦ εἶναι λαβών. Εἰ δέ χρόνος καί αἰών οὐκ ἄναρχα, πολλῷ μᾶλλον τά ἐν τούτοις περιεχόμενα.
στ΄. Εἷς καί μόνος κατά φύσιν ἀεί κυρίως ἐστίν ὁ Θεός, ὅλον τό κυρίως εἶναι κατά πάντα τρόπον ἑαυτῷ περικλείων, ὡς καί αὐτοῦ τοῦ εἶναι κυρίως ὑπέρτερος. Εἰ δέ τοῦτο, οὐδαμῶς οὐδέν οὐδαμοῦ τῶν εἶναι λεγομένων τό σύνολον ἔχει τό, κυρίως εἶναι. Οὐκοῦν οὐδέν αὐτῷ τό παράπαν ἐξ ἀϊδίου συνθεωρεῖται κατ᾿ οὐσίαν διάφορον· οὐκ αἰών, οὐ χρόνος, οὐδέ τι τῶν τούτοις ἐνδιαιτωμένων. Οὐ γάρ συμβαίνουσιν ἀλλήλοις πώποτε, τό κυρίως εἶναι καί οὐ κυρίως.
ζ΄. Ἀρχή πᾶσα καί μεσότης καί τέλος, εἰς ἅπαν τήν σχετικήν δι᾿ ὅλου κατηγορίαν οὐκ ἤρνηται· Θεός δέ καθόλου πάσης σχέσεως ὑπάρχων ἀπειράκις ἀπείρως ἀνώτερος, οὔτε ἀρχή οὔτε μεσότης οὔτε τέλος εἰκότως ἐστίν· οὐδέ τι τό σύνολον ἕτερον, τῶν, οἷς ἐνθεωρεῖσθαι κατά τήν σχέσιν ἡ τοῦ πρός τι δύναται κατηγορίαν.
η΄. Πάντα τά ὄντα, νοούμενα λέγεται· τῶν ἐπ᾿ αὐτά γνώσεων ἐναποδείκτους ἔχοντα τάς ἀρχάς· ὁ δέ Θεός, οὐ νοούμενος ὀνομάζεται· ἀλλ᾿ ἐκ τῶν νοουμένων μόνον εἶναι πιστεύεται· διόπερ οὐδέν τῶν νοουμένων αὐτῷ καθ᾿ ὁτιοῦν παραβάλλεται.
θ΄. Αἱ τῶν ὄντων γνώσεις, συνηρτημένους φυσικῶς ἔχουσι πρός ἀπόδειξιν τούς οἰκείους λόγους, οἷς περιγραφήν φυσικῶς ὑπομένουσιν· ὁ δέ Θεός, διά τῶν ἐν τοῖς οὖσι λόγων εἶναι μόνον πιστεύεται· πάσης ἀποδείξεως βασιμώτερον, τοῖς εὐσεβέσι τήν ὅτι κυρίως ἐστίν ὁμολογίαν καί πίστιν διδούς. Πίστις γάρ ἐστι, γνῶσις ἀληθής ἀναποδείκτους ἔχουσα τάς ἀρχάς, ὡς τῶν ὑπέρ νοῦν καί λόγον ὑπάρχουσα πραγμάτων ὑπόστασις.
ι΄. Ἀρχή τῶν ὄντων καί μεσότης καί τέλος ἐστίν ὁ Θεός, ὡς ἐνεργῶν, ἀλλ᾿ οὐ πάσχω ὥσπερ καί τά ἄλλα πάντα, οἷς παρ᾿ ἡμῶν ὀνομάζεται. Ἀρχή γάρ ἐστιν ὡς δημιουργός· καί μεσότης, ὡς προνοητής· καί τέλος, ὡς περιγραφή. Ἐξ αὐτοῦ γάρ, φησί, καί δι᾿ αὐτοῦ, καί εἰς αὐτόν τά πάντα.
ια΄. Οὐκ ἔστι ψυχή λογική κατ᾿ οὐσίαν ψυχῆς λογικῆς τιμιωτέρα. Πᾶσαν γάρ ψυχήν κατ᾿ εἰκόνα ἑαυτοῦ δημιουργῶν, ὡς ἀγαθός ὁ Θεός, αὐτοκίνητον εἰς τό εἶναι παράγει· ἑκάστη δέ κατά πρόθεσιν, ἤ τήν τιμήν ἐπιλέγεται, ἤ τήν ἀτιμίαν ἑκοῦσα διά τῶν ἔργων προσίεται.
ιβ΄. Ὁ Θεός, ἥλιός ἐστι δικαιοσύνης, ὡς γέγραπται· πᾶσιν ἁπλῶς τάς ἀκτῖνας ἐπιλάμπων τῆς ἀγαθότητος· ἡ δέ ψυχή, ἤ κηρός ὡς φιλόθεος, ἤ πηλός ὡς φιλόϋλος κατά τήν γνώμην γίνεσθαι πέφυκεν· ὥσπερ οὖν ὁ πηλός κατά φύσιν ἡλίῳ ξηραίνεται· ὁ δέ κηρός, φυσικῶς ἁπαλύνεται· οὕτω καί πᾶσα ψυχή φιλόϋλος καί φιλόκοσμος ἀπό Θεοῦ νουθετουμένη, καί ὡς πηλός κατά τήν γνώμην ἀντιτυποῦσα, σκληρύνεται· καί ἑαυτήν ὠθεῖ κατά τόν Φαραώ πρός ἀπώλειαν· πᾶσα δέ φιλόθεος, ὡς κηρός ἁπαλύνεται, καί τούς τῶν θείων τύπους καί χαρακτῆρας εἰσδεχομένη, γίνεται Θεοῦ κατοικητήριον ἐν πνεύματι.
ιγ΄. Ὁ τόν νοῦν ταῖς θείαις καταστράψας νοήσεσιν, καί τόν λόγον ἐθίσας θείοις ὕμνοις ἀπαύστως γεραίρειν τόν Κτίσαντα, καί ταῖς ἀκηράτοις φαντασίαις καθαγιάσας τήν αἴσθησιν· οὗτος τῷ φυσικῷ κατ᾿ εἰκόνα καλῷ, προσέθηκε τό καθ᾿ ὁμοίωσιν γνωμικόν ἀγαθόν.
ιδ΄. Φυλάττει τις τῷ Θεῷ τήν ψυχήν ἀκηλίδωτον, εἰ τήν μέν διάνοιαν περί μόνου Θεοῦ, καί τῶν αὐτοῦ ἀρετῶν διανοεῖσθαι βιάσαιτο· τόν δέ λόγον, ὀρθόν ἑρμηνέα καί ἐξηγητήν τῶν αὐτῶν ἀρετῶν καταστήσειε· καί τήν αἴσθησιν εὐσεβῶς τόν ὁρατόν κόσμον καί τά ἐν αὐτῷ πάντα φαντάζεσθαι διδάξειε, τήν τῶν ἐν αὐτοῖς λόγων μεγαλειότητα τῇ ψυχῇ διαγγέλλουσαν.
ιε΄. Ὁ τῆς πικρᾶς δουλείας τῶν τυραννούντων δαιμόνων ἐλευθερώσας ἡμᾶς Θεός, φιλάνθρωπον θεοσεβείας ἡμῖν ζυγόν ἐδωρήσατο, τήν ταπεινοφροσύνην· δι᾿ ἧς πᾶσα μέν διαβολική δαμάζεται δύναμις· πᾶν δέ τοῖς ἑλομένοις αὐτήν ἀγαθόν δημιουργεῖται, καί ἀραδιούργητον διαφυλάττεται.
ιστ΄. Ὁ πιστεύων, φοβεῖται· ὁ δέ φοβούμενος ταπεινοῦται· ὁ δέ ταπεινούμενος, πραΰνεται, τήν τῶν παρά φύσιν τοῦ θυμοῦ καί τῆς ἐπιθυμίας κινημάτων ἀνενέργητον ἕξιν λαβών· ὁ δέ πραΰς, τηρεῖ τάς ἐντολάς· ὁ δέ τηρῶν τάς ἐντολάς, καθαίρεται· ὁ δέ καθαρθείς, ἐλλάμπεται· ὁ δέ ἐλλαμφθείς, ἐν τῷ ταμιείῳ τῶν μυστηρίων ἀξιοῦται τῷ νυμφίῳ Λόγῳ συγκοιτασθῆναι.
ιζ΄. Ὥσπερ γεωργός, ὑπέρ τοῦ τι τῶν ἀγρίων μεταφυτεῦσαι δένδρων ἐπιτήδειον σκοπῶν χωρίον, ἀνελπίστῳ θησαυρῷ περιπίπτει· οὕτω καί πᾶς ἀσκητής ταπεινόφρων καί ἄπλαστος, καί λεῖος κατά ψυχήν τῆς ὑλικῆς δασύτητος, κατά τόν μακαριώτατον Ἰακώβ, ὑπό τοῦ Πατρός ἐρωτώμενος τῆς ἐπιστήμης τόν τρόπον· Τί τοῦτο ὅ ταχύ εὗρες, τέκνον; ἀποκρίνεται λέγων· Ὅ παρέδωκε Κύριος ὁ Θεός ἐναντίον μου. Ὅταν γάρ ἡμῖν ὁ Θεός παραδῷ τῆς ἰδίας σοφίας τά σοφά θεωρήματα καμάτου χωρίς, οὐ προσδοκήσασι, θησαυρόν ἐξαίφνης πνευματικόν εὑρηκέναι νομίσωμεν. Γεωργός γάρ πνευματικός ἐστιν ὁ δόκιμος ἀσκητής, τήν πρός αἴσθησιν [unus Reg. τήν αἰσθητόν] τῶν ὁρατῶν θεωρίαν, ὡς ἄγριον δένδρον πρός τήν τῶν νοητῶν χώραν μεταφυτεύων· καί θησαυρόν εὑρίσκων, τήν κατά χάριν τῆς ἐν τοῖς οὖσι σοφίας φανέρωσιν.

Ο Μάξιμος ο Ομολογητής (580-662) υπήρξε ο σημαντικότερος Πατέρας της Εκκλησίας του 7ου αιώνα. Ως γόνος επιφανούς οικογένειας έλαβε υψηλή μόρφωση και εντρύφησε κυρίως στη φιλοσοφία.

Η παιδεία του εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο, ο οποίος τον προσέλαβε ως αρχιγραμματέα του.
Λίγο αργότερα όμως θέλησε να αποτραβηχτεί από τα εγκόσμια και να γίνει μοναχός.
Μόνασε στη μονή της Χρυσούπολης, όπου αργότερα έγινε ηγούμενος.
Οι επιδρομές όμως των Περσών τον ανάγκασαν να επιστρέψει και πάλι στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στη Β. Αφρική, όπου και ανέλαβε δράση κατά της αιρέσεως του Μονοθελητισμού και του Μονοφυσιτισμού.
Γρήγορα από τα γραπτά θα περάσει σε συντονισμένες πράξεις αφύπνισης της εκκλησιαστικής συνείδησης, οργανώνοντας επί τρία χρόνια στη Ρώμη τη σύνοδο του Λατερανού (649).
Στο μεταξύ είχε διακόψει την κοινωνία του με τους πατριαρχικούς θρόνους που είχαν εκπέσει ήδη στην αίρεση και είχε στραφεί στον ορθοτομούντα τότε τον λόγο του Θεού παπικό θρόνο και τον πάπα Μαρτίνο.
Ο αυτοκράτορας όμως Κώνστας Β΄, φοβούμενος αναταραχές στην αυτοκρατορία είχε ήδη εκδόσει το 647 διάταγμα με το οποίο απαγορεύονταν οι συζητήσεις περί μιας ή δύο θελήσεων και ενεργειών.
Γι’ αυτό και διέταξε την προσαγωγή του στην Κωνσταντινούπολη, με την κατηγορία της απείθειας σε αυτοκρατορικό πρόσταγμα, της συνωμοσίας και της συμμετοχής σε στάση.
Επηρέασε όσο λίγοι Πατέρες της Εκκλησίας όχι μόνο τη βυζαντινή, αλλά και τη δυτική θεολογία.
Στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του καταπολεμά τις αιρέσεις του Μονοφυσιτισμού και του Μονοθελητισμού και ανατρέπει τις διδασκαλίες τους που απαξιώνουν την ανθρώπινη φύση του Ιησού Χριστού, υποτιμώντας έτσι κατά τα πρότυπα των Μανιχαίων την ανθρώπινη φύση, τον κόσμο και τη δημιουργία.
Το μεγαλύτερο μέρος των έργων του έχει εκδοθεί από την Ελληνική Πατρολογία (Patrologia Graeca) του Migne, ενώ τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες.

Ἡ θεία Λειτουργία στήν ὅλη ἐκκλησιαστική ζωή

Στα πλαίσια τον εορταστικών εκδηλώσεων με την ονομασία «Δημήτρια » που διοργανώνει ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου ομωνύμου Δήμου Αττικής πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη, 13 Οκτωβρίου μια άκρως ενδιαφέρουσα ομιλία από τον Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεο με κυρίως θέμα «Ἡ θεία Λειτουργία στήν ὅλη ἐκκλησιαστική ζωή». Μετά το πέρας τις ομιλίας ακολούθησε το Ενοριακό Αρχονταρίκι με ερωτήσεις, για θέματα ορθοδόξου πνευματικότητος.

Παραθέτουμε ολόκληρη την ομιλία του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ.κ. Ιεροθέου.

Εὐχαριστῶ καί γιά τήν νέα πρόσκληση νά ἔλθω σέ αὐτήν τήν ὀργανωμένη Ἐνορία τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν γιά νά ὁμιλήσω. Καί αὐτό ὀφείλεται στόν δραστήριο Ἐφημέριο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ π. Ματθαῖο Χάλαρη, ὁ ὁποῖος ἔχει βαθύτατη αἴσθηση τῆς ἐνοριακῆς ζωῆς. Ὅταν τοῦ ἀνακοίνωσα τό θέμα πού ἐπιθυμῶ νά κάνω ἐνθουσιάστηκε, ἀκριβῶς γιατί γνωρίζει τί σημαίνει Ἐνορία καί τί σημαίνει θεία Λειτουργία μέσα στήν ὅλη ἐκκλησιαστική ζωή. Εὐχαριστῶ καί τήν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμο, γιατί χορήγησε τήν κανονική ἄδεια γιά νά γίνη ἡ ὁμιλία.

Συνήθως, μερικοί θεολόγοι τονίζουν τήν μεγάλη ἀξία τῆς θείας Λειτουργίας, ἀλλά δέ ἀσκοῦν ποιμαντική διακονία σέ Ἐνορία καί δέν γνωρίζουν τά προβλήματα πού ἀναφύονται, καί γι’ αὐτό ὁμιλοῦν θεωρητικά. Ὁ λόγος τῶν ἀνθρώπων πού ὁμιλοῦν θεωρητικά, χωρίς οἱ ἴδιοι νά ἀσκοῦν ποιμαντική διακονία δέν ἔχει δύναμη καί ἐνέργεια. Ὅπως ἐπίσης ὑπάρχουν καί μερικοί ἄλλοι πού ὁμιλοῦν γιά Ἐνορία, ἀλλά τήν βλέπουν ὡς μιά ἐξωτερική διακονία, ὡς μιά ἁπλή συντροφιά ἀνθρώπου πού ἐκκλησιάζονται καί λειτουργοῦνται χωρίς νά ἐντάξουν τήν θεία Λει-τουργία σέ ὅλες τίς διαστάσεις τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας. Γιατί ἡ τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας ἐντάσσεται στίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Βεβαίως, ἡ θεία Λειτουργία εἶναι τό κέντρο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί τό τέλος της, ἀλλά εἶναι καί ἡ τελείωσή της. Εἶναι τό τέλος τῆς μυστηριακῆς καί ἀσκητικῆς ζωῆς, ἀλλά εἶναι καί ἡ τελείωση τῆς ὅλης ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς τοῦ πιστοῦ καί τῆς πνευματικῆς του ἀναγέννησης. Ἐπί πλέον ἡ θεία Λειτουργία γίνεται μέσα στά πλαίσια τῆς ὅλης πνευματικῆς ζωῆς μέ τήν προοπτική τῆς ἐσχατολογίας.

Γιά νά τό ἀναλύσω αὐτό θά καταγράψω τά κεντρικά σημεῖα τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, ὅπως φαίνεται σέ ἕνα καταπληκτικό κείμενό του πού λέγεται «Μυσταγωγία». Τό κείμενο αὐτό ἀναφέρεται στό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας καί στό μυστήριο τῆς θείας Λειτουργίας. Ἐκκλησία καί θεία Λειτουργία συμπλέκονται ἁρμονικότατα, λειτουργεῖ, δηλαδή, ἡ ἀρχή τῆς περιχώρησης τῆς Ἐκκλησίας μέσα στήν θεία Λειτουργία καί τῆς θείας Λειτουργίας μέσα στήν Ἐκκλησία. Καί αὐτή ἡ περιχώρηση γίνεται μέσα ἀπό τήν νηπτική καί ἐσχατολογική προοπτική. Πρόκειται γιά μιά μεγαλειώδη σύλληψη πού ἔκανε ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής.
Γιά νά γίνουν κατανοητά ὅσα θά λεχθοῦν πιό κάτω πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁμιλεῖ γιά τήν Ἐκκλησία καί τήν θεία Λειτουργία καί συμπλέκει καί τά δύο μέ τόν Ἱερό Ναό. Ἄλλωστε αὐτές οἱ ἔννοιες συνδέονται μεταξύ τους. Λέμε πηγαίνω στήν Ἐκκλησία καί ἐννοοῦμε ὅτι πηγαίνω στόν Ἱερό Ναό γιά νά συμμετάσχω στήν θεία Λειτουργία. Λέμε ὅτι τελείωσε ἡ Ἐκκλησία καί ἐννοοῦμε ὅτι τελείωσε ἡ θεία Λειτουργία καί φύγαμε ἀπό τόν Ἱερό Ναό.

Ὁ Ἱερός Ναός εἶναι ὁ χῶρος ἐκεῖνος στόν ὁποῖο συγκεντρώνονται τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, καί γενικά τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας μαζί μέ τήν κεφαλή τόν Χριστό, γιά νά τελέσουν τήν θεία Λειτουργία πού εἶναι ἡ σύνοδος οὐρανοῦ καί γῆς, ἡ ἕνωση τῆς ὁρατῆς καί ἀοράτου Ἐκκλησίας.

Ὁ Ἱερός Ναός χωρίζεται σέ τρία. Εἶναι ὁ Νάρθηκας, ὁ κυρίως Ναός καί τό Ἱερό Βῆμα. Στούς τρεῖς αὐτούς χώρους, παραμένουν οἱ τρεῖς κατηγορίες τῶν ἀνθρώπων, ἤτοι οἱ κατηχούμενοι καί οἱ μεταννοοῦντες παραμένουν στόν Νάρθηκα∙ οἱ πιστοί παραμένουν στόν κυρίως Ναό∙ καί οἱ Κληρικοί εἰσέρχονται στό Ἱερό Βῆμα. Αὐτό τό βλέπουμε καί στήν ὅλη διάταξη τῆς θείας Λειτουργίας μέ ὅλο τό πνευματικό καί ἐσωτερικό νόημά της.

Θά δοῦμε στήν συνέχεια δύο σημεῖα. Πρῶτον τί εἶναι ἡ Ἐκκλησία καί δεύτερον ποιά εἶναι ἡ βαθύτερη σημασία τῆς θείας Λειτουργίας, καί τελικά πῶς συνδέονται μεταξύ τους καί συγκροτοῦν τήν πνευματική ζωή τῶν Χριστιανῶν, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ.

1. Τί εἶναι Ἐκκλησία
Γιά νά κατανοήσουμε ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι ἑρμηνεύει τήν Ἐκκλησία μέσα ἀπό τήν χωροδιάταξη τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, ἤτοι νάρθηκας, κυρίως Ναός καί Ἱερό Βῆμα.

Κατ’ ἀρχάς ἡ Ἐκκλησία εἶναι τύπος καί εἰκόνα τοῦ Θεοῦ.

Ὁ Θεός δημιούργησε τόν ἀόρατο καί τόν ὁρατό κόσμο, τούς ἀγγέλους, τήν κτίση καί τούς ἀνθρώπους. Ὄχι μόνον τά δημιούργησε, ἀλλά καί τά συνέχει καί προνοεῖ καί τά διευθύνει. Ὁ Θεός δέν δημιούργησε τόν κόσμο καί τόν ἐγκατέλειψε ἀλλά τόν διευθύνει μέ τίς ἐνέργειές Του. Ὁ κόσμος ἀποτελεῖται ἀπό νοητά καί αἰσθητά, ἀλλά καί τά αἰσθητά χωρίζονται σέ πολλές κατηγορίες, εἶναι τά ὑλικά ἀντικείμενα, τά ὄντα πού ἔχουν ζωή, τά φυτά, τά ζῶα, οἱ ἄνθρωποι κάθε κατηγορίας καί κάθε φυλῆς. Ὅλα αὐτά πού διαφέρουν μεταξύ τους τά ἑνώνει ὁ Θεός καί δέν γίνονται διασπάσεις.

Αὐτό πού κάνει ὁ Θεός μέ ὅλη τήν κτίση κάνει καί ἡ Ἐκκλησία. Ἑνώνει ὅλους ἐκείνους πού ζοῦν μέσα σέ αὐτήν σέ μιά ἑνότητα, παρά τήν διαφορά πού ὑπάρχει μεταξύ τους. Ὅλα τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας διαφέρουν ὡς πρός τό φύλο, τό γένος, τήν ἐθνικότητα, τίς γλῶσσες, τίς ἡλικίες, τίς γνῶμες, τούς τρόπους, τά ἐπαγγέλματα, τίς ἐπιστῆμες, τίς διαθέσεις. Καί ὅμως ὅλα αὐτά τά συγκρατεῖ σέ μιά ἑνότητα. Αὐτό φαίνεται στό ὅτι μέσα στόν Ναό εἰσέρχονται ἄνθρωποι ἀπό ὅλα τά ἔθνη, τίς ἡλικίες καί τούς τρόπους καί ὅλοι αὐτοί ἀποτελοῦν μία ἑνότητα, ὅλοι συμμετέχουν στήν κοινή θεία Λειτουργία. Ἐπίσης ἑνώνει, παρά τό διαφορετικό χάρισμα πού ἔχει ὁ καθένας, τούς Κληρικούς μέ τούς λαϊκούς, καί τούς μοναχούς.

Αὐτό δείχνει τήν οἰκουμενικότητα τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία εἶναι πάνω ἀπό κάθε πατρίδα καί ἁπλώνεται σέ ὅλο τόν κόσμο. Ἡ λέξη οἰκουμενικότητα εἶναι διαφορετική ἀπό τόν οἰκουμενισμό καί δείχνει τήν καθολικότητα, ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι πάνω ἀπ’ ὅλα τά ἔθνη καί εἰσχωρεῖ μέσα στήν ὅλη ζωή τῆς οἰκουμένης, ὅπως ὁ ἥλιος ἀνατέλλει καί διεισδύει παντοῦ, χωρίς νά μολύνεται ἀπό τίς ἀκαθαρσίες.

Αὐτό τό βλέπουμε στήν πρώτη Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων πού ὅλοι οἱ Χριστιανοί εἶχαν μιά ψυχή καί καρδία καί ὅλα τά ἔχουν κοινά. Ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στήν Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει διαφορά μεταξύ Ἰουδαίου καί Ἕλληνος, μεταξύ δούλου καί ἐλεύθερου, μεταξύ ἀνδρός καί γυναικός, γιατί ὅλοι εἶναι ἕνας ἐν Χριστῷ.

Ἔπειτα, ἡ Ἐκκλησία εἶναι τύπος καί εἰκόνα τοῦ σύμπαντος κόσμου, πού ὑφίσταται ἀπό ὁρατές καί ἀόρατες οὐσίες.

Ὁ Θεός δημιούργησε πρῶτα τόν νοητό κόσμο, δηλαδή τούς ἀγγέλους, πού εἶναι ἀόρατοι στά μάτια τῶν ἀνθρώπων καί ἔπειτα δημιούργησε τόν ὁρατό κόσμο καί φυσικά καί τόν ἄνθρωπο.

Ὅσοι ἔχουν πνευματικές αἰσθήσεις καταλαβαίνουν ὅτι ὅλος ὁ νοητός κόσμος φαίνεται τυπούμενος μυστικῶς στά συμβολικά εἴδη τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, ἀφοῦ αὐτοί πού ἔχουν καθαρές αἰσθήσεις βλέπουν ἀγγέλους, ἀλλά καί ὅλος ὁ αἰσθητός κόσμος ἐνυπάρχει μέσα στόν νοητό κόσμο, μέ τούς λόγους τῶν ὄντων. Μέσα σέ ὅλη τήν κτίση ὑπάρχουν οἱ λόγοι τῶν ὄντων, ἡ ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ὑπάρχει ἑνότητα μεταξύ τοῦ νοητοῦ καί τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἀνθρώπων, τῶν ζώντων καί τῶν κεκοιμημένων. Ὁ Θεός μέ τήν ἐνέργειά Του ἑνώνει τά πάντα.

Αὐτό φαίνεται καί στόν Ἱερό Ναό. Ὁ κυρίως Ναός εἶναι γιά τούς πιστούς πού ἔχουν βαπτισθῆ καί ζοῦν σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, καί τό ἱερό Βῆμα εἶναι γιά τούς Κληρικούς, πού πρέπει νά εἶναι στόν φωτισμό καί τήν θέωση, δηλαδή βρίσκονται στόν τύπο τῶν νοητῶν. Δέν ὑπάρχει ὅμως διαίρεση μεταξύ Κληρικῶν καί λαϊκῶν, γιατί ὑπάρχει θαυμαστή ἑνότητα μεταξύ τους, παρά τήν διαφορετικότητα τῶν ἰδιαιτέρων χαρισμάτων πού ἔχουν μέσα στήν Ἐκκλησία. Ὅλους τούς ἑνώνει ὁ Ναός, στόν ὁποῖον συγκεντρώνεται ἡ Ἐκκλησία.

Ἀκόμη, ἡ Ἐκκλησία εἶναι εἰκόνα μόνο τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου.

Ὁ αἰσθητός κόσμος εἶναι αὐτός πού βλέπουμε καί αἰσθανόμαστε μέ τίς αἰσθήσεις μας. Εἶναι ὁ ἔναστρος οὐρανός, ἡ ἀτμόσφαιρα πού περιβάλλει τήν γῆ, ὅπου πετοῦν τά πουλιά, καί ἡ γῆ ὅπου ὑπάρχει ὅλη ἡ ἄλλη κτίση μαζί μέ τόν ἄνθρωπο.

Αὐτό τό βλέπουμε στόν Ἱερό Ναό πού συμβολίζει τήν Ἐκκλησία. Ὁ κυρίως Ναός εἶναι γήινος χῶρος, ἐνῶ τό ἱερό Βῆμα, ἀκόμη καί ὁ τροῦλος δείχνει τόν οὐρανό μέ τά οὐράνια σώματα, τά ἀστέρια καί τούς γαλαξίες, ὁπότε εἶναι εἰκόνα τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου.

Ἐπί πλέον, ἡ Ἐκκλησία εἰκονίζει συμβολικῶς τόν ἄνθρωπο καί εἰκονίζεται ὡς ἄνθρωπος.

Ὁ Ἱερός Ναός, ὅπου συγκεντρώνεται ἡ Ἐκκλησία, ἔχει τό Ἱερό Βῆμα μέσα στό ὁποῖο ὑπάρχει ἡ ἁγία Τράπεζα καί τόν κυρίως Ναό. Συμβαίνει ὅ,τι καί μέ τόν ἄνθρωπο πού ἔχει ψυχή, τῆς ὁποίας τό κέντρο εἶναι ὁ νοῦς, καί τό σῶμα του. Ὁ Ναός εἶναι τό σῶμα καί τό Ἱερό Βῆμα εἶναι ἡ ψυχή. Ὁ ἄνθρωπος μέ τό σῶμα ἀσκεῖ τήν ἠθική φιλοσοφία, τήν κάθαρση πού εἶναι τό πρῶτο στάδιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς∙ μέ τήν ψυχή βιώνει τήν φυσική θεωρία πού εἶναι ἡ ἐσωτερική λατρεία∙ καί μέ τόν νοῦ ἀνέρχεται στήν μυστική θεολογία.

Ἡ διαμόρφωση τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, ὡς Νάρθηκος, κυρίως Ναοῦ καί Θυσιαστηρίου, δείχνει ὁλόκληρο τόν ἄνθρωπο πού ἀποτελεῖται ἀπό ψυχή καί σῶμα. Ἡ ψυχή διευθύνει τό σῶμα καί ὅλες οἱ σωματικές ἐνέργειες, καθώς ἐπίσης καί τό σῶμα, ὁδηγοῦνται πρός τήν ψυχή. Ὑπάρχει ἑνότητα μεταξύ ψυχῆς καί σώματος, ὅπως ὑπάρχει ἑνότητα μεταξύ τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καί τοῦ κυρίως Ναοῦ.

Ἐπίσης, ἡ Ἐκκλησία εἶναι εἰκόνα καί τύπος τῆς ἰδίας τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου.

Στό σημεῖο αὐτό ὁ ἅγιος Μάξιμος προχωρεῖ ἀκόμη πιό πέρα, γιά νά δείξη τό βαθύτερο νόημα τῆς Ἐκκλησίας. Πρῶτα εἶδε τήν Ἐκκλησία ὡς τύπο καί εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου, τώρα προχωρεῖ γιά νά τήν δῆ ὡς τύπο τῆς ψυχῆς.

Ἡ ψυχή διαιρεῖται στήν θεωρητική δύναμη καί τήν πρακτική δύναμη. Στήν θεωρητική δύναμη ἀνήκει ὁ νοῦς, ἐνῶ στήν πρακτική δύναμη ἀνήκει ὁ λόγος. Ὁπότε, ἡ ὅλη πρόοδος τοῦ ἀνθρώπου συνίσταται στήν διαρκῆ ἐξέλιξη τοῦ νοῦ καί τοῦ λόγου, οἱ ὁποῖοι πρέπει νά κινηθοῦν παράλληλα μεταξύ τους. Ὁ νοῦς πρέπει νά κινηθῆ πρός τήν σοφία, τήν θεωρία, τήν γνώση καί τήν ἀλησμόνητη γνώση, καί κατάληξη τους εἶναι ἡ ἀλήθεια. Ὁ λόγος πρέπει νά κινηθῆ πρός τήν φρόνηση, τήν πράξη, τήν ἀρετή, τήν πίστη, καί κατάληξή του εἶναι τό ἀγαθό. Ὅμως, αὐτές οἱ δυνάμεις δέν κινοῦνται ἀπό μόνες τους, ἀλλά παραλλήλως, καί ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὁλοκληρώνεται. Δηλαδή, ὁ νοῦς πρέπει νά συνδεθῆ μέ τόν λόγο, ἡ σοφία μέ τήν φρόνηση, ἡ θεωρία μέ τήν πράξη, ἡ γνώση μέ τήν ἀρετή, ἡ ἀλησμόνητη γνώση μέ τήν πίστη καί ἡ ἀλήθεια μέ τό ἀγαθό.

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι δέν πρέπει νά καλλιεργῆται μόνον ἡ λογική μέ τήν ἀνθρώπινη σπουδή, ἀλλά καί ὁ νοῦς μέ τήν καθαρότητα καί τήν προσευχή. Τότε ὁ ἄνθρωπος ὁλοκληρώνεται πνευματικά.

Ἡ Ἐκκλησία καί ὁ Ναός εἶναι εἰκόνα τῆς ἴδιας τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, γιατί ὅ,τι γίνεται στόν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου σημαίνονται μέ τό ἱερό Βῆμα καί ὅ,τι γίνεται στόν λόγο φανερώνονται καί σαφηνίζονται μέ τόν κυρίως Ναό. Καί τά δύο αὐτά πρέπει νά εἶναι ἑνωμένα μεταξύ τους, ὅπως ὁ Ἱερός Ναός ἑνώνει ἁρμονικά τόν κυρίως Ναό μέ τό Ἱερό Βῆμα. Ὁ Ἱερός Ναός κατακευάσθηκε μέ τό σχῆμα αὐτό, δηλαδή ἀπό τόν Νάρθηκα νά προχωρᾶμε στόν κυρίως Ναό καί στό Ἱερό Θυσιαστήριο, ὥστε νά εἶναι παράδειγμα καί σύμβολο ὅτι ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά κινῆται ἀπό τήν πράξη στήν θεωρία.

Μέ ὅλα τά ἀνωτέρω ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής ἔδειξε ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι εἰκόνα καί τύπος τοῦ Θεοῦ, τοῦ νοητοῦ καί αἰσθητοῦ κόσμου, μόνου τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, τοῦ ἀνθρώπου, πού ἀποτελεῖται ἀπό ψυχή καί σῶμα, καί τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου πού ἀποτελεῖται ἀπό τήν νοερά καί λογική ἐνέργεια. Μέ τόν τρόπο αὐτόν κατασκευάσθηκε καί ὁ Ἱερός Ναός, γιά νά δείξη τήν πορεία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Νάρθηκα στόν κυρίως Ναό καί στήν συνέχεια στό Θυσιαστήριο, ἀλλά καί τήν πορεία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν κάθαρση, στόν φωτισμό καί τήν θέωση. Πρόκειται γιά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, ἡ ὁποία τόν ἔχει ἐπηρεάσει βαθύτατα. Αὐτό θά φανῆ ἀκόμη περισσότερο στό δεύτερο μέρος τῆς «Μυσταγωγίας», ὅπου ἀναλύεται ἡ θεία Λειτουργία.

Ἑπομένως, ἡ Ἐκκλησία εἶναι οἰκουμενική, δηλαδή ἑνότητα τῶν πάντων, κατευθύνεται ἀπό τόν Θεό καί πορεύεται πρός Αὐτόν. Αὐτό δείχνει ὁ Ἱερός Ναός, ἀφοῦ εἰσερχόμαστε στόν κυρίως Ναό, καί ὅσοι παραμένουν στόν Ἱερό Ναό, διευθύνονται ἀπό τό Ἱερό Βῆμα.

2. Τί εἶναι ἡ θεία Λειτουργία
Ἀφοῦ εἴδαμε τήν Ἐκκλησία καί τόν Ἱερό Ναό ὡς κίνηση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν πρακτική φιλοσοφία στήν φυσική θεωρία καί τήν μυστική θεολογία, δηλαδή τήν κίνηση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό, πρέπει νά δοῦμε αὐτή τήν κίνηση πῶς ἐκπληρώνεται μέσα στό Μυστήριο τῆς θείας Λειτουργίας, ἡ ὁποία τελεῖται στόν Ἱερό Ναό.

Συνδέονται στενά ὁ Ἱερός Ναός μέ τήν Ἐκκλησία, τήν θεία Λειτουργία καί τόν πνευματικό ἄνθρωπο. Ὅ,τι γίνεται στόν Ἱερό Ναό, καί στήν θεία Λειτουργία γίνεται καί μέσα στήν ψυχή τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Ἱερός Ναός εἶναι ὁ χῶρος πού γίνεται ἡ θεία Λειτουργία, καί τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στόν ὁποῖο γίνεται ἀδιάλειπτα ἡ νοερά θεία Λειτουργία.

Στήν ἀνάλυση πού κάνει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής φαίνονται καθαρά οἱ τρεῖς κινήσεις πού γίνονται κατά τήν διάρκεια τῆς θείας Λειτουργίας.

Θά παρουσιάσω αὐτό τό θέμα ὅσο μπορέσω πιό ἁπλά καί συνοπτικά.

Ἡ πρώτη κίνηση εἶναι τό μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας πού συνδέεται μέ τό μυστήριο τῆς ἐσχατολογίας.

Στήν θεία Λειτουργία πρῶτα γίνεται ἡ Μικρά Εἴσοδος μέ τό Εὐαγγέλιο, πού συμβολίζει τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο∙ ἔπειτα διαβάζονται τά ἀναγνώσματα∙ στήν συνέχεια ἐξέρχονται οἱ κατηχούμενοι ἀπό τόν Ναό καί παραμένουν οἱ πιστοί∙ γίνεται ἡ Μεγάλη Εἴσοδος, ὅπως ὁ Χριστός πορεύθηκε πρός τόν Γολγοθᾶ καί ἀκολούθησε ἡ Ἀνάσταση∙ ἀκολούθως διαβάζεται ἡ εὐχή τῆς ἀναφορᾶς κατά τήν ὁποία παρακαλεῖται ὁ Πατήρ νά στείλη τό Ἅγιον Πνεῦμα καί νά μεταβάλη τόν ἄρτον καί τόν οἶνον σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ∙ οἱ πιστοί κοινωνοῦν τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ.

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι οἱ πιστοί προχωροῦν πρός τήν θεία Κοινωνία, ἀλλά καί τό ἔσχατο, πού εἶναι ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος ἔρχεται στήν ἱστορία. Ὁ πιστός μαζί μέ τόν Χριστό βιώνει τά ἔσχατα, ἀλλά καί προχωρεῖ πρός τά ἔσχατα πρός τό τέλος τοῦ κόσμου. Ἄς τό δοῦμε αὐτό ἀναλυτικότερα.

Ἡ πρώτη εἴσοδος τοῦ ἀρχιερέως στόν Ναό γιά τήν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας εἶναι τύπος καί εἰκόνα τῆς πρώτης παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο διά τῆς σαρκός Του. Στόν σλαβικό κόσμο φαίνεται καθαρά αὐτό. Ὁ Ἀρχιερεύς ἐνδύεται στό μέσον τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ καί ἀμέσως ἀρχίζει ἡ θεία Λειτουργία. Ὅταν γίνεται ἀρχιερατικό συλλείτουργο συνήθως οἱ Ἀρχιερεῖς καί οἱ Ἱερεῖς ἐνδύονται σέ κτίσμα ἔξω τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ καί στήν συνέχεια μέ πομπή εἰσέρχονται στόν Ἱερό Ναό, μέ τούς πιστούς γιά νά ἀρχίση ἡ θεία Λειτουργία.

Αὐτό δείχνει τήν πρώτη παρουσία τοῦ Χριστοῦ, τό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας, τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο.

Μέ τό ἔργο Του ὁ Χριστός ἐλευθέρωσε τήν φύση τῶν ἀνθρώπων ἀπό τήν φθορά, τήν ἁμαρτία, τόν θάνατο καί τόν διάβολο. Αὐτοί εἶναι οἱ μεγαλύτεροι τύραννοι τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Χριστός, «ὁ ἀνεύθυνος καί ἀναμάρτητος», ἀπέδωσε ὅλη τήν ὀφειλή «ὡς ὑπεύθυνος» καί ὁδήγησε τόν ἄνθρωπο στήν ἐξ ἀρχῆς χάρη τῆς βασιλείας. Ὁ Χριστός μέ τά ζωοποιά Πάθη Του προσέφερε φάρμακο θεραπευτικό στό ἀνθρώπινο γένος, καί ἔτσι τά ζωοποιά Πάθη τοῦ Χριστοῦ θεραπεύουν τά δικά μας φθοροποιά παθήματα. Ὁ ἀρχιερεύς μετά τήν εἲσοδο στόν Ναό ἀνέρχεται στόν θρόνο. Καί αὐτό δείχνει τήν εἰς τούς οὐρανούς ἄνοδο τοῦ Μεγάλου ᾽Αρχιερέως Χριστοῦ καί τήν ἀποκατάστασή Του στόν ὑπερουράνιο θρόνο.

Ἡ εἲσοδος ὅλου τοῦ λαοῦ μαζί μέ τόν ἱεράρχη δείχνει τήν ἐπιστροφή τῶν ἀπίστων ἀπό τήν ἄγνοια καί τήν πλάνη στήν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ, καθώς ἐπίσης καί τήν μετάθεση τῶν πιστῶν ἀπό τήν ἀγνωσία στήν ἀρετή καί τήν γνώση. Συγχρόνως δείχνει καί τήν ἐπιστροφή ἡμῶν τῶν πιστῶν ἀπό τήν ἀθέτηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καί τήν διά τῆς μετανοίας διόρθωση ἀπό τόν ἀκόλαστο καί ἀσχήμονα βίο. Ὁ ἄνθρωπος πού ἁμαρτάνει καί διαπράττει τά πάθη μέ τόν προσωπικό του ἀγώνα ἐπιστρέφει στήν ἀρετή, πού δηλώνεται μέ τήν εἴσοδο στήν ᾽Εκκλησία.

Ἡ ἀνάγνωση «τῶν ἱερῶν βιβλίων», ἡ ἀνάγνωση τῶν Ἁγίων Γραφῶν, δηλώνει τίς βουλήσεις καί τά θελήματα τοῦ Θεοῦ. Μέ ὅσα ἀναγινώσκουμε λαμβάνουμε τίς ὑποθῆκες τῶν πρακτέων, τά ὁποῖα πρέπει νά πραγματοποιήσουμε ἀνάλογα μέ τήν δύναμή μας. Μαθαίνουμε τούς νόμους τῶν μακαρίων ἀγώνων διά τῶν ὁποίων θά ἀποκτήσουμε νομίμως τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Ἡ πνευματική τερπνότητα τῶν θείων ἀσμάτων δηλώνει τήν ἡδονή τῶν θείων ἀγαθῶν. Αὐτή ἡ ἡδονή ἀνακινεῖ τίς ψυχές πρός τόν ἀκήρατο καί μακάριο ἔρωτα τοῦ Θεοῦ καί τίς ἐγείρει πρός τό μίσος ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας.

Οἱ προτροπές γιά τήν εἰρήνη πού δίνονται μέσα στό Ἱερό Βῆμα μέ ὁρισμό τοῦ ἀρχιερέως ἔπειτα ἀπό κάθε ἀνάγνωσμα φανερώνουν ὅτι ὁ Θεός δέχεται τούς ἀγῶνες ἐκείνων πού ἀγωνίζονται μέ νόμιμη ἄθληση καί προσφέρει τήν εἰρήνη, πού διαλύει τίς ἀόρατες συμπλοκές καί καταργεῖ τό σῶμα τῆς ἁμαρτίας, προσφέροντας συγχρόνως στούς ἁγίους πού ἀγωνίσθηκαν στούς ἀγῶνες ὑπέρ τῆς ἀρετῆς τήν χάρη τῆς ἀπαθείας. Μέ αὐτόν τόν τρόπο κατευθύνουν τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς στήν ἐργασία τῶν ἀρετῶν.

Μετά τίς ἀντιφωνήσεις γιά τήν εἰρήνη ἀναγινώσκεται τό θεῖο καί ἅγιο Εὐαγγέλιο. Σκοπός εἶναι νά εἰσηγηθῆ στούς σπουδαίους, στούς ἀγωνιζομένους, τήν κακοπάθεια ὑπέρ τοῦ λόγου. Μέ αὐτήν τήν κακοπάθεια ὁ Λόγος τῆς γνωστικῆς θεωρίας σάν ᾽Αρχιερεύς ἐπιδημεῖ ἀπό τόν οὐρανό σ᾿ αὐτούς καί συστέλλει τό φρόνημα «ὥσπερ τινά κόσμον αἰσθητόν». ᾽Απωθεῖ τούς γηΐνους λογισμούς καί τούς φέρνει στήν ἐποψία τῶν νοητῶν, ἀφοῦ κλείση τίς θύρες, δηλαδή τίς αἰσθήσεις. Μέ αὐτήν τήν λεγομένη ἡσυχαστική κίνηση, τήν ἐπιστροφή τοῦ νοῦ μέσα στήν καρδιά καί τήν ἕνωσή του μέ τόν Θεό, ὁ ἄνθρωπος γίνεται υἱός κατά Χάριν τοῦ Θεοῦ, ὅπως θά μᾶς ἀναλύση στήν συνέχεια.

Ἡ δεύτερη κίνηση πού φαίνεται στήν θεία Λειτουργία εἶναι ἡ ἐσχατολογική, ἡ ὁποία εἶναι συνέχεια τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Οἰκονομίας. Τό ἐσχατολογικό βιώνεται ἀπό τώρα στήν θεία Λειτουργία.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ἐξηγεῖ ὅτι ἡ ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου δηλώνει τήν συντέλεια τοῦ κόσμου. Μετά τήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ὁ ᾽Αρχιερεύς κατέρχεται ἀπό τόν θρόνο του, γίνεται ἡ ἀπόλυση τῆς Λειτουργίας τῶν Κατηχουμένων, ἐξέρχονται οἱ Κατηχούμενοι ἀπό τόν Ναό, ἀλλά καί ὅσοι εἶναι ἀνάξιοι «τῆς θείας τῶν δειχθησομένων μυστηρίων θεωρίας». ᾽Από αὐτό τό χωρίο φαίνεται πώς ἐξέρχονταν τοῦ Ναοῦ ὄχι μόνον οἱ Κατηχούμενοι, ἀλλά καί οἱ Χριστιανοί πού ἦταν ἀνάξιοι τῆς θεωρίας τῶν θείων Μυστηρίων. Αὐτή ἡ πράξη δείχνει ὅτι τό Εὐαγγέλιο ἔχει κηρυχθῆ σέ ὅλον τόν κόσμο καί ἔρχεται ἡ κρίση. Τότε διά τῶν ἁγίων Του ἀγγέλων θά χωρίση τούς πιστούς ἀπό τούς ἀπίστους, τούς δικαίους ἀπό τούς ἀδίκους καί τούς ἁγίους ἀπό τούς ἁμαρτωλούς. Θά δώση δικαία ἀμοιβή στόν καθένα ἀνάλογα μέ τήν ζωή του.

Τό κλείσιμο τῶν θυρῶν μετά τήν ἔξοδο τῶν Κατηχουμένων δείχνει τήν πάροδο τῶν ὑλικῶν καί τήν εἲσοδο τῶν ἀξίων στόν νοητό κόσμο, στόν νυμφώνα τοῦ Χριστοῦ. ᾽Ακόμη φανερώνει τήν τελεία ἀποβολή τῆς ἀπάτης πού γίνεται μέ τίς αἰσθήσεις.

Ἡ εἲσοδος τῶν σεπτῶν Μυστηρίων εἶναι ἀρχή καί προοίμιο τῆς καινούριας διδασκαλίας περί τῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ καί ἀποκάλυψη τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας μας, πού εἶναι κρυμμένο στά ἄδυτα τῆς θείας κρυφιότητος.

Ὁ πνευματικός ἀσπασμός πού γίνεται πρίν τήν μεταβολή τῶν Τιμίων Δώρων προτυπώνει καί προδιαγράφει τήν ὁμόνοια καί ὁμογνωμοσύνη καί λογική ταυτότητα κατά τόν καιρό τῆς ἀποκαλύψεως τῶν μελλόντων ἀρρήτων ἀγαθῶν. Ἄλλωστε, τό στόμα εἶναι σύμβολο τοῦ λόγου. Καί ὅσοι κοινωνοῦν τοῦ Λόγου, ἔχουν κοινωνία μέ ὅλα καθώς ἐπίσης καί μέ τόν Λόγο, πού εἶναι ὁ αἲτιος κάθε λόγου.

Ἡ ὁμολογία τοῦ θείου συμβόλου τῆς πίστεως προσημαίνει τήν μυστική εὐχαριστία πού θά κάνουμε στόν μέλλοντα αἰώνα. Μέ τήν εὐχαριστία αὐτή οἱ ἀξιωθέντες τῶν ἀγαθῶν ἐκείνων θά εὐγνωμονοῦν τόν Θεό γιά τήν μεγάλη δωρεά.

Ἡ τριπλή ἀναφώνηση τοῦ «ἁγιασμοῦ τῆς θείας ὑμνολογίας», δηλαδή ἡ ψαλμωδία «ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος», δείχνει τήν ἕνωση καί τήν ἰσοτιμία μέ τίς ἀσώματες δυνάμεις, μέ τούς ἀγγέλους, πού θά φανῆ στό μέλλον. Τότε θά διδαχθῆ ἡ φύση τῶν ἀνθρώπων νά ὑμνῆ καί νά ἁγιάζη τήν μία τρισυπόστατη θεότητα.

Ἡ παναγία καί σεπτή ἐπίκληση τοῦ μεγάλου καί μακαρίου Θεοῦ, δηλαδή ἡ ἐκφώνηση τοῦ «Πάτερ ἡμῶν», εἶναι σύμβολο τῆς ἐνυποστάτου καί ἐνυπάρκτου υἱοθεσίας, πού δίδεται κατά τήν δωρεά καί τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μέ αὐτήν ὅλοι οἱ ἅγιοι, πού ἀπό τήν ζωή αὐτή στόλισαν τόν ἑαυτό τους μέ τίς ἀρετές, θά γίνουν υἱοί Θεοῦ καί θά ἀποκτήσουν τήν κατά Χάριν υἱοθεσία.

Ἡ ὁμολογία ὅλου τοῦ λαοῦ στό τέλος τῆς μυστικῆς ἱερουργίας «εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος…» δηλώνει τήν ὑπέρ λόγο καί νοῦ συναγωγή καί ἕνωση «πρός τό ἕν τῆς θείας ἁπλότητος κρύφιον γενησομένην τῶν μυστικῶς τε καί σοφῶς κατά Θεόν τετελεσμένων» στόν ἄφθαρτο αἰώνα τῶν νοητῶν.

Ἡ μετάληψη τῶν ἁγιασμάτων εἶναι μέθεξη τῆς θείας ζωῆς, καί δι᾿ αὐτοῦ τοῦ τρόπου μποροῦν καί οἱ ἄνθρωποι νά κληθοῦν κατά Χάριν θεοί, ἐπειδή γέμισαν ἀπό τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ.

Ἡ προτροπή τοῦ ᾽Αρχιερέως ἤ τοῦ Ἱερέως, «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε», δείχνει τίς τρεῖς τάξεις τῶν σωζομένων. Στήν πρώτη κατηγορία (μετά φόβου) ἀνήκουν οἱ δοῦλοι, πού ἐργάζονται τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ἀπό φόβο. Στήν δεύτερη κατηγορία (μετά πίστεως) ἀνήκουν οἱ μισθωτοί πού ἀπό τόν πόθο τῶν μελλόντων ἀγαθῶν βαστάζουν μέ ὑπομονή τό βάρος καί τόν καύσωνα τῆς ἡμέρας, δηλαδή τήν θλίψη ἀπό τήν προπατορική καταδίκη, πού εἶναι συνεζευγμένη μέ τήν παροῦσα ζωή καί τούς πειρασμούς γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ἀρετῆς. Καί στήν τρίτη κατηγορία (καί ἀγάπης) συγκαταλέγονται οἱ υἱοί τοῦ Θεοῦ, αὐτοί πού δέν χωρίζονται ἀπό τόν Θεό ποτέ, ἀλλά ἀγωνίζονται νά διατηροῦν αὐτήν τήν σχέση καί ἑνότητα, καί δέν τό κάνουν ἀπό τόν φόβο τῶν ἀπειλῶν, οὔτε ἀπό τόν πόθο τῶν ἐπηγγελμένων, «ἀλλά τρόπῳ καί ἕξει τῆς πρός τό καλόν κατά γνώμην τῆς ψυχῆς ῥοπῆς τε καί διαθέσεως».

Ἔτσι, μέ αὐτήν τήν ἑρμηνεία, ἡ θεία Εὐχαριστία δείχνει ὅλη τήν πορεία τοῦ ἀνθρώπου γιά τήν μέθεξη τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν καί τήν μετοχή του στόν μέλλοντα ἄληκτο αἰώνα. Ὑπάρχει μιά πρόγευση τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ἀπό τώρα. Ὅπως ἡ Παλαιά Διαθήκη ἦταν τύπος τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἔτσι ἡ Καινή Διαθήκη, ὅπως ἐκφράζεται στήν θεία Λειτουργία εἶναι τύπος καί εἰκόνα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.

Ὅταν πρώτη φορά τό συνειδητοποίησα αὐτό, ὅτι δηλαδή ἡ τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας φανερώνει τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί τήν οὐράνια θεία Λειτουργία, πού γίνεται στόν οὐρανό καί θά τελῆται αἰωνίως μετά τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Θεοῦ, τότε αἰσθανόμουν διαφορετικά τήν θεία Λειτουργία καί μοῦ ἔδινε ἰδιαίτερη ἔμπνευση.

Ἡ τρίτη κίνηση εἶναι ἡ τελείωση τῆς ψυχῆς διά τῆς γνώσεως, ἡ ὁποία εἶναι ἡ εἴσοδος τοῦ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, μέσα στό θυσιαστήριο τῆς καρδίας, πρόκειται γιά τήν ἐσωτερική θεία Λειτουργία.

Ἔχουμε ἤδη ἐντοπίσει ὅτι ἐκτός ἀπό τό κτίσμα τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ὑπάρχει καί ὁ πνευματικός ναός, πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖται ἀπό σῶμα καί ψυχή. Καί ἐκτός ἀπό τήν θεία Εὐχαριστία-Λειτουργία πού γίνεται στόν Ναό ὑπάρχει καί ἡ θεία Λειτουργία πού γίνεται μέσα στήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου.

Ἔτσι, συμπλέκεται ἡ θεία Λειτουργία στόν Ναό μέ τήν θεία Λειτουργία στήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ λογική λατρεία συνδέεται στενά μέ τήν νοερά λατρεία. Ἑπομένως, οὔτε ἡ λογική λατρεία γίνεται ἐγκεφαλικά καί ψυχολογικά, ἀποκοπτομμένη ἀπό τήν ἐσωτερική λατρεία, ἀλλά οὔτε καί ἡ νοερά λατρεία ἀποκόπτεται ἀπό τήν λατρεία πού γίνεται στόν Ναό. Ἄς τό δοῦμε αὐτό ἀναλυτικότερα.

Ἡ εἴσοδος στόν Ναό δηλώνει τήν ἀπομάκρυνση τῆς ψυχῆς «ἀπό τῆς ἔξωθεν τῶν ὑλικῶν πλάνης καί ταραχῆς». Οἱ φιλόσοφοι τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, πού ὀνομάζονται ἀπό τόν ἅγιο Μάξιμο ἄσοφοι σοφοί, ἒλεγαν ὅτι ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ ἔρχεται διά τῆς ὁράσεως τῶν αἰσθητῶν πραγμάτων. Ὅμως ἡ θεωρία στήν ᾽Ορθόδοξη ᾽Εκκλησία ἔχει ἄλλη ἔννοια καί σημασία. Δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ ὅραση τῶν αἰσθητῶν πραγμάτων, γιατί στά αἰσθητά καί ὑλικά πράγματα ὑπάρχει ἕνας διαρκής καί ἀσταμάτητος πόλεμος καί τό ἕνα καταστρέφει τό ἄλλο. Ποτέ δέν ὑπάρχει τό ἄμαχο καί ἀστασίαστο. Ἡ ψυχή διά τῆς φυσικῆς θεωρίας, πού εἶναι ὁ φωτισμός τοῦ νοός στήν θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου καί ὅλων τῶν ἁγίων Πατέρων, εἰσέρχεται μέσα της σάν σέ ᾽Εκκλησία. Αὐτή ἡ ἐπιστροφή τῆς ψυχῆς γίνεται μετά λόγου καί ὑπό τοῦ Λόγου, τοῦ μεγάλου καί ἀληθινοῦ Θεοῦ. ᾽Εκεῖ ἀπαλλάσσεται ἀπό κάθε ταραχή καί ἀποκτᾶ βαθυτάτη εἰρήνη. Τότε διδάσκεται τούς λόγους τῶν ὄντων. Αὐτό δηλώνει ἡ ἀνάγνωση τῶν θείων ἀναγνωσμάτων τοῦ νόμου καί τῶν προφητῶν. Ἡ εἰρήνη συνδέεται μέ τήν θεία καί διάπυρη κατά Θεόν ἔφεση.

Αὐτή εἶναι ἡ ἡσυχαστική κίνηση τῆς ψυχῆς. ᾽Αποσπᾶται ὁ νοῦς καί ἐλευθερώνεται ἀπό τήν περιπλάνησή του στά αἰσθητά καί κτιστά πράγματα, εἰσέρχεται μέσα στήν καρδιά καί ἐκεῖ βρίσκει τήν φυσική του κατάσταση, ἀποκτᾶ τήν εἰρήνη. Μέ αὐτήν τήν κίνηση μεταβαίνει στήν μόνη κορυφή, πού εἶναι τό ἅγιο Εὐαγγέλιο, ὅπου συναντᾶ τούς λόγους τῆς προνοίας καί τούς λόγους τῶν ὄντων. Ἔπειτα, ὅπως ὁ ἀρχιερεύς κατεβαίνει ἀπό τόν θρόνο, ἔτσι ἀξιώνονται οἱ φιλόθεοι νά δοῦν μέ τούς ὀφθαλμούς τοῦ ἀρεμβάστου νοός τόν ἲδιο τόν Λόγο καί Θεό. Καί μέ αὐτόν τόν τρόπο διακρίνονται οἱ πιστοί ἀπό τούς κατηχουμένους. Κατηχούμενοι, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος, εἶναι αὐτοί πού ἐντρυφοῦν στήν αἴσθηση καί κατέχονται ἀπό τούς φαντασιουμένους λογισμούς, οἱ ὁποῖοι συνδέονται μέ τήν αἲσθηση, ἐνῶ πιστοί εἶναι ὅσοι εἰσέρχονται στήν προοπτική τῆς θεωρίας.

Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου ἀξιώνεται νά δῆ τόν Λόγο, πού τήν ὁδηγεῖ στήν «ἄϋλον καί ἁπλῆν καί ἀναλλοίωτον καί θεοειδῆ, καί παντός ἐλευθέραν εἲδους καί σχήματος ἐπιστήμην τῶν νοητῶν». Διά τοῦ νοεροῦ ἀσπασμοῦ ἡ ψυχή ἔρχεται στόν Λόγο, ἀφοῦ συγκεντρώσει τούς «περί ἑαυτήν» λόγους τῆς σωτηρίας, καί ὁ Λόγος τήν διδάσκει νά τό ὁμολογῆ εὐχαρίστως διά τοῦ συμβόλου τῆς πίστεως.

᾽Αφοῦ ἡ ψυχή περιλάβη τούς λόγους τῶν αἰσθητῶν καί τῶν νοητῶν, ὁδηγεῖται στήν γνώση τῆς ἀποκαλυπτικῆς θεολογίας. Τότε ἡ ψυχή διδάσκεται, ὅσο εἶναι δυνατόν, ἕνα Θεό, μία οὐσία, τρεῖς ὑποστάσεις, μονάδα οὐσίας τρισυπόστατη καί τριάδα ὁμοούσια ὑποστάσεων, «μονάδα ἐν τριάδι καί τριάδα ἐν μονάδι». Γιατί δέν ἔχει μερισθῆ ἡ μονάδα στίς ὑποστάσεις, οὔτε ἔχουν συντεθῆ οἱ ὑποστάσεις σέ μονάδα. Ὁ Θεός παραμένει μονάς παρά τό τριαδικό Του καί εἶναι Τριάς παρά τό ὅτι εἶναι ἕνας. Ἡ Ἁγία Τριάς τῶν ὑποστάσεων εἶναι ἀσύγχυτη ὡς πρός τήν οὐσία καί ἡ ἁγία Μονάς εἶναι τριάς ὡς πρός τίς ὑποστάσεις καί τόν τρόπο ὑπάρξεως. Κατά τόν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, ἡ κεκαθαρμένη ψυχή, ὅταν ὁδηγῆται στήν ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ ὁρᾶ μία καί μόνη, ἀδιαίρετη καί ἀσύγχυτη καί ἁπλή καί ἀμείωτη καί ἀπαράλλακτη θεότητα, «μονάδα κατά τήν οὐσίαν ὅλην ὑπάρχουσαν, καί ὅλην τριάδα τήν αὐτήν ταῖς ὑποστάσεσι, καί μίαν ἑνός τρισσοφαοῦς ἀκτῖνα φωτός μονοειδῶς ἐπιλάμπουσαν».

Τότε ἡ ψυχή ὁδηγεῖται στήν κατά Χάριν υἱοθεσία. Καί αὐτό ἔχει σάν ἀποτέλεσμα ἡ ψυχή νά μή θέλη πιά νά ἀνήκη στόν ἑαυτό της, παρά μόνον νά θέλη νά προσφερθῆ ὁλοκληρωτικά στόν Θεό καί νά ἀνήκη ἀποκλειστικά σ᾽ Αὐτόν.

Μέ αὐτήν τήν ἀνάλυση τῆς θείας Λειτουργίας πού γίνεται ἀπό τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή φαίνεται ὁ τρόπος πού διαθέτει ἡ ᾽Ορθόδοξη Ἐκκλησία γιά τήν ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό καί τήν μέθεξη τῆς κατά Χάριν υἱοθεσίας, τήν μέθεξη τῆς θεώσεως.

Ἡ ψυχή συνάγεται ἀπό τήν ὑποδούλωση στά αἰσθητά, ἐλευθερώνεται ἀπό τήν κυριαρχία τους, συνάγεται στόν ἑαυτό της, ὁ νοῦς φωτίζεται καί βλέπει τούς λόγους τῶν ὄντων, στήν συνέχεια ἀνέρχεται στήν θεοπτία, καί ἐκεῖ γνωρίζει τό Τρισυπόστατο τοῦ Θεοῦ, βλέπει, ὅσο εἶναι δυνατόν, τήν Ἁγία Τριάδα, φυσικά ὄχι τήν ἀκήρατη οὐσία, ἀλλά τήν ἄκτιστη ἐνέργειά Της. Γι᾿ αὐτό ἡ ὀρθόδοξη θεολογία συνδέεται μέ τήν ἄσκηση, τήν λεγομένη ἡσυχαστική μέθοδο. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ψυχή τελειοῦται καί βιώνει τήν μυστική θεία Εὐχαριστία.

Ἑπομένως, ἡ θεία Λειτουργία δείχνει τίς τρεῖς κινήσεις, δηλαδή τήν κίνηση τοῦ Θεοῦ πρός τόν κόσμο πού ἔγινε μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, τήν κίνηση τῶν ἀνθρώπων πρός τήν μέλλουσα ζωή, στήν οὐράνια θεία Λειτουργία, καί τήν κίνηση τοῦ νοῦ ἀπό τόν ἔξω κόσμο μέσα στόν ναό καί τό θυσιαστήριο τῆς καρδίας. Ἔτσι, συμπλέκεται τό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας, μέ τό μυστήριο τῆς ἐσχατολογίας καί τό μυστήριο τῆς νοερᾶς καρδιακῆς θείας Λειτουργίας.

Πρόκειται γιά μιά καταπληκτική σύλληψη τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, πού συνδέει τήν θεολογία μέ τήν ἱστορία, τήν ἱστορία μέ τήν ἐσχατολογία, καί τήν θεία Λειτουργία στόν Ναό μέ τήν ἡσυχαστική νοερά λειτουργία στήν καρδιά.

3. Ἀνακεφαλαίωση καί προτροπές
Στό τέλος τῆς «Μυσταγωγίας» ὁ ἅγιος Μάξιμος κάνει μιά ἀνακεφαλαίωση τῶν ὅσων εἶπε προηγουμένως, τήν ὁποία συνδέει μέ διάφορες προτροπές γιά νά εἰσέρχωνται οἱ Χριστιανοί στόν Ἱερό Ναό καί νά μετέχουν τῆς θείας Εὐχαριστίας.

Ἀναφερόμενος στόν ἃγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη, γράφει ὃτι προέτρεπε τούς πιστούς νά σχολάζουν καί νά παραμένουν στήν ᾽Εκκλησία, στόν Ἱερό Ναό, καί νά μή λείπουν ἀπό τίς τελούμενες ἱερές συνάξεις μέσα στήν ᾽Εκκλησία. Μάλιστα, ἒλεγε ὅτι οἱ ἄγγελοι καταγράφουν αὐτούς πού εἰσέρχονται μέσα στόν Ναό, τούς ἐμφανίζουν στόν Θεό καί προσεύχονται γι᾿ αὐτούς. ᾽Ακόμη μέσα στόν Ναό, ἰδιαιτέρως κατά τήν ὥρα τῆς ἁγίας Συνάξεως, ὑπάρχει ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία μεταβάλλει τόν καθένα ἀνάλογα μέ τήν κατάστασή του καί τόν ὁδηγεῖ σ᾿ αὐτά πού συμβολίζουν τά ἱερά μυστήρια.

Πραγματικά, μέσα στόν Ναό ἰδιαιτέρως κατά τήν ὥρα τῆς θείας Εὐχαριστίας γίνεται ἡ ἀλλοίωση τῆς ψυχῆς τοῦ Χριστιανοῦ. Μέ τήν πρώτη εἴσοδο φανερώνεται ἡ ἀποβολή τῆς ἀπιστίας καί ἡ αὔξηση τῆς πίστεως, ἡ μείωση τῆς κακίας, ἡ ἐπίδοση τῆς ἀρετῆς, ὁ ἐξαφανισμός τῆς ἀγνοίας καί ἡ προσθήκη τῆς γνώσεως. Μέ τήν ἀκρόαση τῶν θείων λόγων δηλώνονται οἱ μόνιμες καί ἀμετάθετες ἕξεις καί διαθέσεις τῆς πίστεως, τῆς ἀρετῆς καί τῆς γνώσεως. Μέ τούς ὕμνους δηλώνεται ἡ συγκατάθεση τῆς ψυχῆς πρός τίς ἀρετές καί ἡ πνευματική καί νοερά ἡδονή πού προέρχονται ἀπό αὐτές. Μέ τήν ἀνάγνωση τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου δηλώνεται τό τέλος τοῦ σαρκικοῦ, χοϊκοῦ φρονήματος. Μέ τό κλείσιμο τῶν θυρῶν φανερώνεται ἡ ἐπιθυμία τῆς ψυχῆς νά πορευθῆ ἀπό τόν φθαρτό πρός τόν νοητό κόσμο∙ κλείνει τίς αἰσθήσεις καί τίς καθαρίζει ἀπό τά εἲδωλα τῆς ἁμαρτίας. Μέ τήν εἲσοδο τῶν ἁγίων Μυστηρίων δηλώνεται ἡ τελεία καί νέα διδασκαλία καί γνώση πού προσφέρεται διά τῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ. Μέ τόν ἀσπασμό φανερώνεται ἡ ὁμογνωμοσύνη καί ἡ ταυτότητα τῆς ἀγάπης, καθενός πιστοῦ μέ τόν ἑαυτό του, τούς ἄλλους καί τόν Θεό. Μέ τό Σύμβολο τῆς Πίστεως δηλώνεται ἡ εὐχαριστία μας γιά τήν σωτηρία. Μέ τόν τρισάγιο ὕμνο φανερώνεται ἡ ἕνωση καί ἰσοτιμία μέ τούς ἀγγέλους. Μέ τήν προσευχή «πάτερ ἡμῶν» δηλώνεται ἡ κατά Χάριν υἱοθεσία μας. Μέ τό «εἷς ἅγιος… » δηλώνεται ἡ Χάρη πού μᾶς ἑνώνει μέ τόν Θεό. Ἡ μετάληψη τῶν Τιμίων Δώρων δείχνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀξιώθηκε νά γίνη κατά Χάριν Θεός.

Ἡ μέθεξη τῆς θείας Χάριτος καί ἡ κατά Χάριν υἱοθεσία μας εἶναι ἀπαραίτητα γιατί, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Μάξιμος, ὅσα δῶρα λάβει ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν παροῦσα ζωή διά τῆς ἐν Χάριτι πίστεως, αὐτά θά λάβη καί στήν μέλλουσα ζωή ἀληθινά.

Καί μετά ἀπό αὐτήν τήν ἀνάλυση ὁ ἅγιος προτρέπει νά μή λείπουμε ποτέ ἀπό τόν Ἱερό Ναό, ἰδιαιτέρως ἀπό τήν Ἱερά Σύναξη, δηλαδή τήν τέλεση τῆς ἀναιμάκτου Μυσταγωγίας .

Ἑπομένως, ὅταν εἰσερχόμαστε στόν Ἱερό Ναό γιά νά συμμετάσχουμε στήν θεία Λειτουργία, πρέπει νά αἰσθανόμαστε ὅτι ὅλη αὐτή ἡ κίνηση εἶναι κατ’ ἐξοχήν θεολογική. Ὁμολογοῦμε τήν πίστη μας στήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, ζοῦμε τό μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας καί αἰσθανόμαστε, ἀνάλογα μέ τήν πνευματική μας κατάσταση, τήν οὐράνια θεία Λειτουργία. Δηλαδή, συνδέεται ὁ Ἱερός Ναός μέ τήν Ἐκκλησία καί τήν θεία Λειτουργία.

Ὅμως αὐτό μπορεῖ κανείς νά τό αἰσθανθῆ, ἀνάλογα μέ τήν κίνηση τοῦ νοῦ πρός τήν καρδιά, δηλαδή τήν ἀπομάκρυνση τοῦ νοῦ ἀπό τό περιβάλλον, τά πάθη καί τήν λογική, καί τήν εἴσοδό του στόν ἐσωτερικό ναό, στόν λεγόμενο «ἔσω ἄνθρωπο», στόν «κρυπτό τῆς καρδίας ἄνθρωπο», ἐκεῖ πού ὑπάρχει τό πραγματικό θυσιαστήριο τοῦ Θεοῦ, ὅπου ἁγιάζεται ὁ Θεός. Σέ αὐτό τό θέμα ἀναφέρονται ὅλες οἱ ἐπιστολές τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου καί τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου.

Δυστυχῶς, ὑπάρχουν θεολόγοι πού μιλοῦν μόνον γιά τήν πρώτη κίνηση, δηλαδή τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ, ἤ μόνον γιά τήν ζωή τῶν ἐσχάτων, καί ἀγνοοῦν παντελῶς ἤ περιφρονοῦν τήν ἡσυχαστική παράδοση καί τήν νηπτική ζωή τῆς Ἐκκλησίας.

Κατά συνέπειαν, ὑπάρχει ὁ εὐλογημένος Ἱερός Ναός, ὅπου τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία, ὑπάρχει ἡ θεία Λειτουργία πού εἶναι σύνοδος οὐρανοῦ καί γῆς, ἀλλά αὐτό τό βιώνει ὁ ἄνθρωπος, ἀνάλογα μέ τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐσωτερικῆς ἐν τῇ καρδίᾳ νοερᾶς λειτουργίας.

Ἔτσι, ἡ θεία Λειτουργία καί ὁ Ναός εἶναι κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ἀλλά ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ κόσμος τοῦ κόσμου, ἡ ὡραιότης τῶν πάντων. Μέ αὐτό τό πνεῦμα λέγεται ἀπό τούς Ἀποστολικούς Πατέρες ὅτι ὁ Χριστός δέν ἵδρυσε τήν Ἐκκλησία γιά νά βοηθήση τόν κόσμο, ἀλλά ὁ κόσμος δημιουργήθηκε γιά νά γίνη Ἐκκλησία καί θεία Λειτουργία καί νά ὑμνῆται ὁ Θεός.

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὁ μεγάλος αὐτός Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας μας, νά μᾶς ἐμπνέη, νά μᾶς καθοδηγῆ καί νά προσεύχεται γιά μᾶς νά ἀποκτήσουμε γνήσιο ἐκκλησιαστικό φρόνημα.

Ποιοι υποστηρίζουν ότι ο πλατωνισμός επηρέασε τη διαμόρφωση των δογμάτων του χριστιανισμού;

Η παρούσα ανάρτηση έχει έμμεση σχέση με έναν από τους σκοπούς του ιστολογίου, δηλαδή την ιστορία των χριστιανικών δοξασιών κατά τους πρώτους αιώνες, και αποτελεί εν μέρει απάντηση σε ορισμένους αναγνώστες που, με τα σχόλιά τους στο ιστολόγιο, έχουν αντιδράσει στην άποψη ότι από τον 2ο αιώνα η ελληνική φιλοσοφία, και ιδιαίτερα ο πλατωνισμός, αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση ορισμένων βασικών δογμάτων.
Δυστυχώς, μερικοί παραπληροφορημένοι εξακολουθούν να νομίζουν ότι η άποψη περί επίδρασης του πλατωνισμού στους λεγόμενους «εκκλησιαστικούς συγγραφείς» ή «Πατέρες» είναι περιθωριακή ή έστω προτεσταντική. Η απλή πραγματικότητα είναι πως αυτή είναι η άποψη της πλειονότητας όσων ασχολούνται επιστημονικά με το αντικείμενο και πως περιθωριακή είναι η αντίθετη άποψη, σαν αυτή που διατράνωνε και ο καθηγητής Νίκος Ματσούκας.[1]
Η αβασάνιστη απάντηση ορισμένων «απολογητών» ότι τα περί επίδρασης του πλατωνισμού αποτελούν «προτεσταντικές» απόψεις είναι οικτρά παραπλανητική διότι, αν οι προτεστάντες υποστηρίζουν την πλατωνική επίδραση στη διαμόρφωση των δογμάτων, όπως λόγου χάρη της Τριάδας και της αθανασίας της ψυχής, στην ουσία παραδέχονται ότι οι δικοί τους πρωτεργάτες της Μεταρρύθμισης και οι δικές τους παραδοσιακές ομολογίες πίστης αστοχούν τραγικά σε βασικά θέματα της πίστης. Επομένως, η «προτεσταντική» παραδοχή περί επιρροής του πλατωνισμού θα πρέπει να θεωρείται πολύ θαρραλέα και αναθεωρητική. Στην πραγματικότητα, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, καθότι οι συντηρητικοί προτεστάντες, καθώς και οι πεντηκοστιανοί, όχι μόνο δεν αγγίζουν τέτοια «ευαίσθητα» θέματα,[2] αλλά αντιθέτως εδώ και μερικές δεκαετίες έχουν στραφεί στην εκκλησιαστική παράδοση για να αντλήσουν υποστήριξη για δικές τους δοξασίες και έθιμα που είναι αδύνατον, τελικά, να υποστηριχθούν μόνο από τη Γραφή.[3]
Μια άλλη πραγματικότητα είναι πως, αν κανείς εξετάσει τα ρωμαιοκαθολικά εγχειρίδια της ιστορίας των δογμάτων, επίσης θα συναντήσει την ευρέως αποδεκτή επιστημονική άποψη, παρά το γεγονός ότι η παράδοση παίζει σημαίνοντα και καθοριστικό ρόλο για αυτούς. Επίσης, συναντά κανείς αυτή την άποψη και σε αρκετά εγχειρίδια και μελέτες Ορθόδοξων ακαδημαϊκών, μερικά από τα οποία έχει επικαλεστεί και το ιστολόγιο.
Το ότι όντως αυτή είναι η κατάσταση όσον αφορά τους Ορθοδόξους αναφέρεται και στην ομιλία του επισκόπου Ναυπακτίας Ιερόθεου Βλάχου, ο οποίος βέβαια αντιδρά και παραπονιέται για αυτό, την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε μέσω του youtube. Συγκεκριμένα για την αποδοχή της άποψης περί πλατωνικής επιρροής γίνεται λόγος από το έβδομο λεπτό της ομιλίας και μετά, με αναφορές σε ζητήματα ανθρωπολογίας που αναλύονται στα Κεφάλαια 4.1 και 4.2 της σειράς «Η ψυχή στη Βίβλο και στον μεταβιβιβλικό ιουδαϊσμό και χριστιανισμό».
Οι κύριες δηλώσεις του Ιερόθεου Βλάχου επί των απόψεων των λεγόμενων μεταπατερικών θεολόγων είναι κυρίως οι εξής:
«η μεταγενέστερη [εκκλησιολογία, από τον 3ο αιώνα και μετά,] προσδιορίστηκε βάσει του γνωστικισμού και των νεοπλατωνικών απόψεων» (7:00)
«επηρεάστηκε από διάφορα ρεύματα που επικρατούσαν στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία» (8:30)
«η μυστική ενατένιση του θείου […], η πνευματικότητα οποία αρχίζει με τον Αναξαγόρα και τον Πλάτωνα και περνά από τον Φίλωνα στους νεοπλατωνικούς, τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα, τον Ωριγένη και διαμορφώνεται τελικά από τον Ευάγριο τον Ποντικό, που της έδωσε οργανωτικό χαρακτήρα. Έτσι, το υπόβαθρο της θεωρίας του Ευαγρίου, όπως λένε [οι μεταπατερικοί θεολόγοι] είναι νεοπλατωνικό. Όπως και το υπόβαθρο της θεολογίας του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου και του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης είναι νεοπλατωνικό» (8:40)
«Μέσα σε αυτή την προοπτική ακολούθησαν όλοι οι μεταγενέστεροι, όπως λένε, Πατέρες, δηλαδή τα έργα του Αγίου Διονυσίου Αεροπαγίτου, και άλλοι, όπως ο Μάρκος ο Ασκητής, ο Διάδοχος ο Φωτικής, ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Ιωάννης της Κλίμακος, ο Φιλόθεος ο Σιναΐτης, ο Ησύχιος της Βάτου, ο Νικήτας ο Στηθάτος, ο Γρηγόριος ο Σιναΐτης και οι ησυχαστές του Άθωνα, με κορυφαίο βέβαια τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Όλοι αυτοί είναι νεοπλατωνικοί». (9:40)
«Το συμπέρασμα, κατά τους μεταπατερικούς θεολόγους, είναι ότι δήθεν οι Πατέρες, από τον 3ο αιώνα και μετά, ανέτρεψαν την εκκλησιολογία της αρχαίας εκκλησίας της Βίβλου. Αλλά και οι ίδιοι οι Πατέρες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, που έχουν επηρεαστεί από τη φιλοσοφοφία, κυρίως τον νεοπλατωνισμό, τους στωικούς φιλοσόφους και άλλες μυστικές παραδόσεις. Φυσικά, μια τέτοια εξωτερική και λογική ανάλυση της διδασκαλίας των Πατέρων, κυρίως της φιλοκαλίας, αποδομείται με μια τέτοια ανάλυση ολόκληρη η θεολογία της εκκλησίας για τις προϋποθέσεις της γνώσεως του Θεού, διασπάται η ενιαία πατερική παράδοση, υπονομεύεται η ησυχαστική παράδοση της εκκλησίας μας όπως διατυπώθηκε στις ευχές και στους ύμνους της εκκλησίας και όπως θεσπίσθηκε στις Οικουμενικές Συνόδους, κυρίως στην Θ΄ Οικουμενική Σύνοδο, επί του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Επίσης με αυτές τις διδασκαλίες εξουδετερώνεται και ολόκληρο το πνεύμα της φιλοκαλίας, και η διδασκαλία των λεγόμενων νηπτικών πατέρων του 9ου αιώνος». (12:40)
«Πάντως το κύριο και βασικό γνώρισμα των μεταπατερικών θεολόγων είναι ότι υποτιμούν ή αρνούνται τη νηπτική ησυχαστική παράδοση της Εκκλησίας, κυρίως χλευάζουν απρεπέστατα τα περί καθάρσεως, φωτισμού και θεώσεως, που είναι ο πυρήνας της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Υπάρχει εξήγηση για αυτή τη νοοτροπία, όπως την έχει παρουσιάσει ο πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης. Έλεγε: “Υπάρχει μια άποψη ότι η διδασκαλία περί τελειότητος κατά τους Αγίους Πατέρες είναι ειδωλολατρικής προέλευσης και ότι τάχα οι Πατέρες της Εκκλησίας ήταν επηρεασμένοι από τις διακρίσεις αυτές μεταξύ καθάρσεως, φωτισμού και θεώσεως, υπάρχει δηλαδή σαφής αυτός ο χαρακτηρισμός στους νεοπλατωνικούς, και λόγω μιας ομοιότητας αυτών των δύο οι δικοί μας έχουν υιοθετήσει την άποψη αυτή που κυρίως προέρχεται από τις μελέτες που έχουν κάνει οι προτεστάντες. […] Μετά οι ιστορικοί προτεστάντες ασχολήθηκαν με το θέμα και χάρηκαν τόσο πολύ όταν βρήκαν την καταπληκτική ομοιότητα μεταξύ πατερικής διδασκαλίας και της διδασκαλίας των ειδωλολατρών και ισχυρίστηκαν ότι είναι ειδωλολατρικής προελεύσεως τα περί σταδίων τελειώσεως. […] Και βλέπεις τώρα εκεί τα συγγράμματα των Ορθοδόξων θεολόγων γεμάτα, παντού βλέπεις αυτή την ιδέα, ότι η εκκλησία έχει επηρεαστεί από τους ειδωλολάτρες, τους νεοπλατωνικούς, και συγκεκριμένα περί των σταδίων της τελειώσεως”». (26:25)
«Για τη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά γράφεται ότι “το σκεπτικό του, και από τον 3ο αιώνα κυρίως με τον Ωριγένη, σύνολης της ανατολικής πατερικής παράδοσης, παραπέμπει έντονα σε κατηγορίες της πλατωνικής και νεοπλατωνικής φιλοσοφίας. Έπειτα, οι ομιλίες του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στη μεταμόρφωση του Χριστού”, γράφουν, ”είναι γεμάτες από πλατωνικές και πλατωνίζουσες εκφράσεις αλλά και ακολουθούν και αντίστοιχα συλλογιστικά σχήματα». (30:40)
Στο 39:50 ο Ιερόθεος λέει οι Πατέρες «χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα της εποχής τους για να αντικρούσουν τους αιρετικούς αλλά δεν χρησιμοποιούσαν τον τρόπο σκέψεώς τους. […] Διότι οι Πατέρες έχουν νου Χριστού, ενώ οι φιλόσοφοι αιρετικοί, αν δεν ομιλούν από δαιμονικό πνεύμα, λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, τουλάχιστον φθέγγονται από την ανθρώπινη διάνοια. Είναι λάθος να υποστηρίζετε ότι οι άγιοι Πατέρες ήταν νεοπλατωνικοί ή ωριγενιστές. Συνιστά βαθύτατη άγνοια της θεολογίας ή θα έλεγα διαστρέβλωσή της».

Διδασκαλίες Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού Η Τριαδική Αγάπη

Ο Μάξιμος αναλύει τα σχετικά με την ενότητα και τριαδικότητα του Θεού σύμφωνα με τους Καππαδόκες Πατέρες με τρόπο που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Αρνείται να δεχτεί ποιότητα ψυχολογικής φύσεως στην Τριάδα όπως έπραξε ο Αυγουστίνος γιατί τις ιδιότητες του Θεού εκλαμβάνει ως ουσιώδης στοιχεία της υπάρξεως του. Η θέληση του Θεού π.χ. δεν είναι ποιότητα αλλά στοιχείο της ύπαρξης του, δεν υπάρχει θέληση χωρίς τον θέλοντα ούτε θέλω χωρίς θέληση. Ο Θεός έχει μια ενέργεια προς τα έξω, κίνηση η οποία μάλιστα είναι κοινή στις τρεις τριαδικές υποστάσεις, γιατί όταν ενεργεί η μία συνεργούν και οι άλλες. Αυτή η προς τα έξω κίνηση δηλώνεται κάποιες φορές από τον Μάξιμο με τον όρο «έρως». Το Θείο κινείται σαν έρωτας και αγάπη, από την άλλη πλευρά σαν ερωτεύσιμο και αγαπητό έλκει όλα όσα μπορούν να δεχτούν τον έρωτα και την αγάπη. Κατά την κίνηση αυτή έρχεται σε συνάντηση με τον άνθρωπο και παρέχει σε αυτόν «μεταδόσεις», έτσι εξηγείται γιατί παρατηρείται αντινομία μεταξύ καταλύψεως και ακαταλύπτου του Θεού και μεταξύ μεθεκτού και αμεθέκτου αυτού. Είναι μεθεκτός κατά της μεταδόσεις Του, αλλά αμέθεκτος κατά την ουσία.

Η αγαπητική κίνηση του Θεού είναι «ανατατικώς έλκουσα» κίνηση, που δημιουργεί σχέση έρωτα και αγάπης στους «τούτων δεκτικούς» είναι κίνηση που κινεί την έφεση των ανθρώπων προς τον Εφετό, κίνηση εκφραστική της αγάπης Του.

Καθώς το θείο είναι αγάπη και έρως κινείται, και καθώς είναι αντικείμενο έρωτος και αγάπης κινεί προς τον εαυτό Του όλα όσα είναι δεκτικά έρωτος και αγάπης. Και να το είπούμε καθαρότερα: κινείται μεν δημιουργώντας σχέση ερωτικής και αγαπητικής διαθέσεως μέσα σ’ αυτά τα οντα που είναι δεκτικά τούτων, και κινεί καθώς φυσιολογικά έλκει την εφεση των κινουμένων προς Αυτόν. Και πάλι: κινεί και κινείται καθώς διψά να διψάται και έρωτεύεται το να γίνεται αντικείμενο έρωτος και αγαπά να αγαπαται.

Σωτηριολογία
Κατά τον Άγιο Μάξιμο η Εκκλησία γνωρίζει τρεις αποκαταστάσεις. Η πρώτη είναι η αποκατάσταση του καθενός με την εκπλήρωση του λόγου της αρετής. Η δεύτερη είναι η αποκατάσταση όλης Της Κτιστής Φύσεως στην αφθαρσία με την ανάσταση. Η τρίτη της οποίας μάλιστα ο Ομολογητής θεωρεί πως έκανε κατάχρηση ο Γρηγόριος Νύσσης είναι η αποκατάσταση των δυνάμεων της ψυχής στην προπτωτική τους φυσική κατάσταση. Θα αποβληθεί από αυτές η μνήμη της κακίας αλλά δεν θα μετέχουν στον Θεό, δεν θα θεωθούν, θα αποκαταστήσουν λοιπόν «τη επιγνώσει, ου τη μεθέξει» τις αρχαίες δυνάμεις τους, ο δημιουργός θα φανεί αναίτιος της αμαρτίας και οι ίδιες φυσικά θα μείνουν αμέτοχες της άκτιστης μακαριότητας Του. Ο Florovsky, ερμηνεύοντας τη διδασκαλία αυτή του Αγίου Μαξίμου, παρατηρεί πως πράγματι ο Θεός θα επιστρέψει στους αμαρτωλούς όλα όσα έχασαν από την αμαρτία αποκαθιστώντας τις ψυχές τους στην πληρότητα των φυσικών δυνάμεων και ικανοτήτων τους. Θα γνωρίσουν και θα κατανοήσουν τον Θεό, χωρίς όμως τη μετοχή στα αγαθά Του. Έτσι θα βιώνουν συνεχώς την έλλειψη κοινωνίας με τη Ζωή συνειδητοποιώντας συνεχώς και πολυτρόπως το φοβερό αδιέξοδο του πνευματικού δρόμου που πήραν, απορρίπτοντας την αγάπη του Θεού αυτοκολαζόμενοι με τη διεστραμμένη κίνηση της γνώμης τους.

Περί Κόσμου

Ο κόσμος είναι προϊόν της θέλησης του Θεού η οποία αποβλέπει στην παραγωγή όντων τα οποία θα μετέχουν στην φύση Του. Είναι επομένως καρπός του έρωτα του Θεού ο άνθρωπος. Οι λόγοι υπάρχουν στο Θεό προαιώνια χωρίς να έχουν όπως οι αιώνιες πλατωνικές ιδέες ουσιώδη ύπαρξη τίποτα δεν γίνεται αν ο λόγος αυτού δεν υπάρχει στο Θεό, αλλά ο λόγος αυτός υπάρχει απλά στην σοφία και την θέληση Του. Οι λόγοι αποτελούν το προαιώνιο θείο σχέδιο για την δημιουργία το οποίο πραγματοποιήθηκε εν χρόνω έτσι και εν χρόνω δημιουργήθηκε ο κόσμος και αιώνιος δημιουργός είναι ο Θεός. Ο χρόνος άρχισε με την δημιουργία, όταν παύσει αυτός, θα αρχίσει η αιωνιότητα. Αιώνας είναι χρόνος ακίνητος, και ο χρόνος είναι αιώνας μετρούμενος. Και μόνο η Θεία αϊδιότητα είναι άμετρη, είτε κατά το χρόνο είναι κατά τον αιώνα. Αν και είναι έργο του Θεού ή επειδή είναι έργο του Θεού ο κόσμος δεν έχει την ίδια φύση με τον Θεό, δηλαδή θέσις του ενός είναι η αφαίρεση του άλλου.

euxh.gr

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ

58. «Μή δώης την ακοήν σου τη γλώττη του καταλάλλου, μηδέ την γλώσσάν σου τη ακοή του φιλοψόγου, ήδέως λαλών ή ακούων κατά του πέλας, ίνα μη εκπέσης της θείας αγάπης και αλλότριος ευρεθής της αιωνίου ζωής»

[ Να μην αφήνεις τ’ αυτιά σου ν’  ακούνε τα λόγια του καταλάλου ούτε τα λόγια σου να φτάνουν στ’ αυτιά του φιλοκατήγορου, μιλώντας ή ακούοντας με ευχαρίστηση τα λόγια κατά του πλησίον σου, για να μην εκπέσεις από την αγάπη του Θεού και έτσι βρεθείς ξένος της αιώνιας ζωής] .

Στο προηγούμενο κεφάλαιο ο άγιος Μάξιμος μιλάει γι’ αυτόν  που κρίνει και κατακρίνει τον πλησίον του και έτσι χάνει την αγάπη του Θεού και γίνεται αίτιος της αιώνιας κόλασής του. Εδώ απευθύνεται στον αδελφό που αγωνίζεται τον «καλόν αγώνα της πίστεως» , που θέλει να σωθεί , να κληρονομήσει την αιώνια ζωή εν Χριστώ Ιησού, για την οποία κλήθηκε ως χριστιανός και ως μοναχός. Δεν απευθύνεται ως σε κατάλαλο και φιλόψογο, αλλ’ ως σε ένα έντιμο μοναχό και αγωνιστή της αρετής. Θέλει να τον προφυλάξει από τις παγίδες του εχθρού, από την επιδημική νόσο της καταλαλιάς και κατακρίσεως. Πρόσεξε, λέει , να μην κινείς τη γλώσσα σου , για να κατακρίνεις τον αδελφό σου, ούτε να τεντώνεις τα’ αυτιά σου και ν’ ακούς με ευχαρίστηση τις κατακρίσεις και καταλαλιές του άλλου.

Υπάρχουν άνθρωποι, οι περισσότεροι ίσως ή μάλλον, φιλόψογοι. Τους αρέσει να ασχολούνται με τους άλλους, και να παρακολουθούν τη ζωή και συμπεριφορά τους, τις αδυναμίες και απροσεξίες τους και να τους καθίζουν , εν απουσία τους βέβαια, στο εδώλιο του κατηγορημένου. Να γίνονται εισαγγελείς και δικαστές και να τους κρίνουν και κατακρίνουν ανελέητα. Και δεν κατακρίνουν μόνο τις πράξεις τους, αλλά και τα ίδια τα πρόσωπά τους. Λαλούν, μιλούν κατά των προσώπων. Καταλαλούν. Τέτοιους ανθρώπους ή αδελφούς της μονής σου να μην τους συναναστρέφεσαι, να μην τους ακούς, να μην τους προσέχεις. Να προσεύχεσαι γι’ αυτούς και να φυλάς τον εαυτό σου από το βαρύ αυτό παράπτωμα. Ούτε να λες τον κακό λόγο ούτε να τον ακούς από τους άλλους. Κλείσε το στόμα σου. «Θοῦ φυλακὴν τῷ στόµατί σου καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη σου». Και «παῦσον τὴν γλῶσσάν σου ἀπὸ κακοῦ τοῦ μὴ λαλῆσαι δόλον». Βάλε φρουρά στο στόμα σου και στα χείλη σου, ώστε τίποτε και ποτέ να μην βγει κακό για τον πλησίον σου. Πάντα να λες τον καλό λόγο.

Πάντα να σκεπάζεις τον αδελφό , να τον δικαιολογείς, να μην τον κατακρίνεις και τον διαπομπεύεις. Κλείσε τ’ αυτιά σου όπως τάκλεινε ο προφήτης και έλεγε: «ἐγὼ δὲ ὡσεὶ κωφὸς οὐκ ἤκουον καὶ ὡσεὶ ἄλαλος οὐκ ἀνοίγων τὸ στόμα αὐτοῦ». Βέβαια , ο ψαλμός αυτός είναι μεσσιανικός, αναφέρεται στο πρόσωπο του Χριστού, γι’ αυτό και έχει μεγίστη βαρύτητα και θέλει περισσότερη προσοχή και αντιγραφή στην καθημερινή προσωπική μας ζωή.

Εγώ, λέει, σαν να ήμουν κουφός ,δεν άκουγα τις κακολογίες τους και, σαν να ήμουν άλαλος, δεν άνοιγα το στόμα μου.

Πόσο δύσκολο είναι να κρατηθεί κανείς μακριά από την κατάκριση, όταν μάλιστα ο μισόκαλος και μισάνθρωπος του ψιθυρίζει στ’ αυτί ότι αυτά που ακούς ή αυτά που λένε είναι αληθινά , και ότι τάχα δεν λες ψέματα . Μα και αληθινά να είναι, ποιός μας ανέθεσε την εξουσία να κρίνουμε τους άλλους; Ένας είναι ο Κριτής και νομοδότης. Αυτός που μπορεί να σώσει και να απολέσει . Ύστερα ο Ίδιος είπε: «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε»

Στο μέτρο που θα κρίνετε θα κριθείτε. Η κρίση σας είναι αυστηρή και άδικη , αλλά δεν έχει τη δύναμη  να στερήσει από τον αδελφό τη σωτηρία , ενώ εσείς την αποστερείσθε. Αυτοκατακρίνεσθε και αυτοκαταδικάζεσθε μέσα στο σκοτάδι του μίσους σας , αφού εκπίπτετε από την αγάπη που είναι φως Χριστού…

Από το βιβλίο: «αρχιμανδρίτου Τιμοθέου (Τζιαβάρα)

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ

ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ

(Στην Α΄ εκατοντάδα κεφαλαίων περί αγάπης)

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ

ΩΡΩΠΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2010

Αναρτήθηκε από gk στις 1/21/2014 10:08:00 π.μ.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ: Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΤΗΝ ΘΕΛΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΑΙΡΕΣΗ

Η “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ - ΘΕΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ” ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

ΜΕΡΟΣ Γ΄

Η διδασκαλία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού για την ελευθερία, την θέληση και την προαίρεση

Του Σεβ. Ναυπάκτου κ. Ιερόθεου

==============

Αναλύοντας το θέμα της ελευθερίας της θέλησης και της προαίρεσης, θα περιορισθώ στον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος ιδιαιτέρως κωδικοποίησε την θεολογία του σοβαρού αυτού θέματος.

Κατ' αρχάς ο άγιος Μάξιμος δεν κάνει ιδιαίτερο λόγο για την ελευ­θερία με την έννοια που την εκλαμβάνουν οι φιλοσο­φούντες θεολόγοι. Στά σχόλιά του στο έργο του αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου «περί θείων ονομάτων» κάνει λόγο για τον σκοπό της ενανθρωπήσεως του Χριστού και γράφει: «αμαρ­τίαν γάρ πάντη αγνοήσας, κατηξίωσεν υπέρ ημών, μη εκ­στάς των οικείων, αναμαρτήτως αμαρτία δια της δι' εαυτού ημών υιοθεσίας εις την αρχαίαν επαναγάγη ελευθερίαν».

Είναι προφανές ότι οι Πατέρες δεν αναφέρονται στην «ελευθερία του Θεού από την θεότητά Του», με την «δυνατότητά Του να ενανθρω­πίζει», αφού ο Χριστός, γενόμενος άνθρωπος, δεν εξί­σταται της θείας φύσεώς Του, «τών οικείων». Δηλαδή οι άγιοι Πατέρες δεν προσδιο­ρίζουν την ελευθερία ως δυνατότητα εκστάσεως από την θεία φύση, αλλά κάνουν λόγο για την επάνοδο του ανθρώπου στην αρχαία ελευθερία, που είναι η κοι­νωνία του ανθρώπου με τον Θεό.

Και σε άλλα σημεία της διδασκαλίας του ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής κάνει λόγο για την ελευθερία όχι ως δικαίωμα ή δυνατότητα επιλογής, αλλά ως αναμαρτησία, ως ελευθερία από τα πάθη.

Αναφερόμενος στην γέννηση του Χριστού γράφει: «τή μεν γενέσει φυσικώς εις ταυτόν τώ ανθρώπω κατά την ζωτικήν αγόμενος έμπνευσιν, εξ ής το κατ' εικόνα λαβών ως άνθρωπος άπρακτον διέμεινεν έχων της ελευθερίας της αναμαρτησίας και άχραντον». Η γέννηση του Χριστού ως ανθρώπου ήταν ελεύθερη, απαθής, αυτοπροαίρετη και αγνή. Ακόμη, συνδέει την ελευθερία του ανθρώπου με το «ανείδεον κάλλος».

Όμως, σε άλλο σημείο ομιλεί για το ότι δούλος είναι αυτός που επιλέγει τα πάθη, ενώ αντίθετα ο αγώνας για την αρετή είναι «ψυχής ελευθερία».

Έπειτα, ο άγιος Μάξιμος ο Ομο­λογητής, ενώ δεν κάνει λόγο για ελευθερία, αλλά ομιλεί για προαίρεση, όμως θεωρεί ότι η προαίρεση δεν είναι θέληση-βούληση, η οποία είναι όρεξη της φύσεως, αλλά είναι όρεξη διασκεπτική για όσα εξαρτώνται από μάς, δηλαδή η προαίρεση είναι ένα κράμα, από όρεξη, βουλή και κρίση.

Γράφει: «τήν προαίρεσιν όρεξιν βου­λευτικήν των εφ' ημίν. Ουκ έστι ούν προαίρεσις η θέλησις», «η προαίρεσις ορέ­ξεως και βουλής και κρίσεως σύνοδος» «ουκ έστιν ούν θέλησις η προαίρεσις». Επίσης, κάνει λόγο για το ότι ο Χριστός με την θέωση της ανθρωπίνης φύσεως, αμέσως με την πρόσληψή της, οδήγησε την προαίρεση σε ατρεψία, πράγμα το οποίο το ζουν εν Χριστώ και οι άγιοι.

Επομένως, στην πατερική διδασκαλία, απ' ό,τι γνωρίζω, δεν ανευρίσκεται η έκφραση «ελευθερία της βούλησης» ή «ελεύθερη βούληση του προσώπου», αφού η βούληση είναι όρεξη της φύσεως, ενώ η προαίρεση συνδέεται με το πρόσωπο-υπόσταση, και αυτό εξηγείται με διαφορετικό τρόπο από ό,τι στην σύγχρονη φιλοσοφία. Και οπωσδήποτε η πατερική διδασκαλία περί ελευθερίας και προαιρέσεως δεν μπορεί να συνδυασθή με την ελευθερία, όπως την χαρακτηρίζει η σύγχρονη φιλοσοφία και η σύγχρονη φιλοσοφούσα θεολογία.

Θα πρέπει να δούμε με συντομία όλα αυτά στην Τριαδολογία, την Χριστολογία και την ανθρωπολογία, κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, που έκανε μεγάλο αγώνα για τα θέματα αυτά.

Εισαγωγικά πρέπει να σημειωθή ότι υπάρχουν πολλά χωρία του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, τα οποία αναφέρονται στις σχέσεις μεταξύ υποστάσεως, φύσεως και ενεργείας, όμως εδώ θα γίνη απλώς μια νύξη.

Ο Θεοδόσιος, Επίσκοπος Καισαρείας της Βιθυνίας, μεταξύ άλλων, υποστήριζε ότι πρέπει να λέμε «μίαν ενέργειαν του Χριστού υποστατικήν», δηλαδή συνέδεε την ενέργεια με την υπόσταση. Όμως, ο άγιος Μάξιμος απάντησε ότι μια τέτοια άποψη «μόνων γάρ αιρετικών πολυθεούντων εστιν». Η ενέργεια είναι φυσική και όχι υποστατική.

Όταν κανείς απονέμη υποστατικές ενέργειες στα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, τότε η μακαρία θεότητα θα έχη τέσσερεις ενέργειες, δηλαδή τρεις ενέργειες που χωρίζουν τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος και μία φυσική ενέργεια που δηλώνει την κατά φύση κοινότητα των τριών υποστάσεων. Όποιος υποστηρίζει μια τέτοια άποψη νοσεί την νόσο της τετραθεΐας.

Όμως, κατά τον άγιο Μάξιμο οι Πατέρες διδάσκουν: «φυσικήν γάρ, αλλ' ουχ υποστατικήν πάσαν είναι ενέργειαν». Εννοείται ότι κατά τον ίδιο τρόπο αναφερόμαστε στην φυσική και όχι υποστατική θέληση.

Ύστερα από αυτήν την εισαγωγική παρατήρηση θα δούμε το θέμα της θελήσεως στην Τριαδολογία.

Τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος δεν έχουν προσωπική ελευθερία ή υποστατική ελευθερία, γιατί αν συνέβαινε αυτό, τότε κάθε Πρόσωπο θα είχε το δικό του θέλημα, την δική του ελευθερία, πράγμα που θα διασπούσε την ενότητα των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.

Η απόδοση της θέλησης στο πρόσωπο προκειμένου να εξασφαλισθή η «ελευθερία του προσώπου» δημιουργεί πρόβλημα τριθεΐας στην Αγία Τριάδα. Ο άγιος Μάξιμος, αναφερόμενος στην Αγία Τριάδα, αποδίδει με σαφήνεια την θέληση στην φύση και όχι στο πρόσωπο.

Γράφει ότι θα ρωτούσε ευχαρίστως τους μονοθελήτες αν ο Θεός και Πατήρ όλων θέλη επειδή είναι Πατήρ ή επειδή είναι Θεός, δηλαδή αν το θέλημά Του συνδέεται με το πρόσωπο του Πατρός ή με την θεότητά Του.

Εάν θέλη επειδή είναι Πατήρ, τότε θα είναι άλλο το θέλημα του Πατρός και άλλο το θέλημα του Υιού, γιατί είναι διαφορετικά πρόσωπα. Άν όμως θέλη επειδή είναι Θεός, τότε επειδή και ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα είναι Θεοί, αυτό σημαίνει ότι το θέλημα είναι της φύσεως, δηλαδή είναι θέλημα φυσικό.

Ο Θεός είναι Τριαδικός, είναι τρία Πρόσωπα, Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα, τα οποία έχουν μία φύση, μία ενέργεια, μία θέληση, μία δόξα, μία βασιλεία.

Η περσοναλιστική φιλοσοφία και θεολογία εγκλωβίζεται στην ταύτιση φύσεως και αναγκαιότητας και γι' αυτό είναι αναπόφευκτη η απόδοση της θέλησης στο πρόσωπο και η εξ αυτής υποτιθέμενη «εν ελευθερία» βουλητική γέννηση του Υιού και βουλητική εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος από τον Θεό Πατέρα, η οποία συνεπάγεται Αρειανισμό.

Ο άγιος Μάξιμος, όμως, και πάλι αποβαίνει σαφέστατος. Γράφει ότι η γέννηση του Υιού από τον Πατέρα είναι «υπέρ την θέλησιν», δηλαδή δεν μεσολαβεί η θέληση μεταξύ του Πατρός και του Υιού, ούτε η θέληση του Πατρός προεπινοείται του Υιού, επειδή ούτε προϋπήρχε ο Πατήρ του Υιού.

Επειδή ο Πατήρ και ο Υιός είχαν «άμα το είναι», γι' αυτό έχουν και μία θέληση, «απλήν τε και αδιαίρετον», όπως έχουν και μία ουσία και μία φύση.

Το ότι ο Πατήρ γεννά τον Υιό εκ της ουσίας Του δεν συνεπάγεται αναγκαιό­­τητα ή ανελευθερία, διότι είναι αδιανόητη η απόδοση οποιασδήποτε αναγκαιότητας στην άκτιστη φύση.

Ο άγιος Μάξιμος παρατηρεί ότι εάν το φυσικό είναι και αναγκασμένο, και ο Θεός είναι κατά φύση Θεός, κατά φύση αγαθός και κατά φύση δημιουργός, τότε ο Θεός θα είναι και κατ' ανάγκη Θεός και αγαθός και δημιουργός, πράγμα που είναι βλάσφημο και να το σκεφθή κανείς.

Γιατί «τίς γάρ ο την ανάγκην επάγων;», δηλαδή, ποιός είναι εκείνος που επιβάλλει την ανάγκη; Παραπέμπει δε στο χωρίο του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας: «Μηδέν φυσικόν είναι εν τη νοερά φύσει ακούσιον».

Την ταύτιση φύσεως και αναγκαιότητας, εκτός από τους Αρειανούς, οι οποίοι την χρησιμοποιούσαν προκειμένου να αποδείξουν την κτιστότητα του Θεού Λόγου δια της εκ της βουλήσεως του Θεού Πατρός γέννησή Του, την χρησιμοποιούσαν και οι φιλονεστοριανοί Αντιοχειανοί, όπως για παράδειγμα ο Θεοδώρητος Κύρου, προκει­μένου να αποδείξουν το αδύνατον της καθ' υπόστασιν ενώσεως θείας και ανθρωπίνης φύσεως στο πρόσωπο του Θεού Λόγου.

Η νεστοριανική αντιπρόταση για την ένωση θεότητας και ανθρωπότητας στον Χριστό ήταν η «συνάφεια», ένωση σχέσης δυό ξεχωριστών υποστάσεων, ανθρώπου και Θεού, η οποία έσωζε κατ' αυτούς την ελευθερία του Θεού Λόγου από μια αναγκαστική ένωση, με αποτέλεσμα ωστόσο την μη πραγματική ενανθρώπηση του Θεού Λόγου.

Όμως, η ορθόδοξη θεολογία δεν πέφτει σε τέτοιες πλάνες, γιατί διδάσκει ότι η βούληση είναι όρεξη της φύσεως και όχι του προσώπου.

Ας δούμε με συντομία το θέμα της βουλήσεως-θελήσεως στην ανθρωπο­λογία.

Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση του Θεού. Πολλοί Πατέρες τον όρο κατ' εικόνα τον προσδιορίζουν ως το νοερό και το αυτεξούσιο, «η δε αυτεξουσιότης εστίν αυτοκρατής του θελήματος κίνησις». Πάντως, ο Αδάμ και η Εύα είχαν την δυνατότητα της επιλογής.

Όμως, το πρώτο ανδρόγυνο δεν είχε την τελειότητα, αλλά έπρεπε να φθάση σε αυτήν, ήταν νήπιοι και έπρεπε να ολοκληρωθούν, η φύση τους ήταν ατελής.

Η κακή χρήση της προαίρεσης τους οδήγησε στην πτώση. Έτσι, η δυνατότητα της επιλογής, της προαίρεσης ήταν έκφραση της ατέλειάς τους.

Επομένως, και στον άνθρωπο η θέληση είναι όρεξη της φύσεως, είναι φυσική θέληση και όχι υποστατική, η θέληση δεν κάνει επιλογή, την οποία επιλογή κάνει η προαίρεση. Το προοδευτικό σχήμα που διδάσκει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, όπως το είδαμε και προηγουμένως, είναι: θέληση-βουλή-γνώμη-προαίρεση.

Το «θέλημα είναι φυσικόν ήγουν θέλησιν, δύναμιν του κατά φύσιν όντος ορεκτικήν». «Η προαίρεσις περί ταύτά εστι μετά την κρίσιν, περί ά η βουλή προ της κρίσεως».

Λέγοντας, όμως, ότι το θέλημα είναι της φύσεως, δεν αγνοούμε ότι ορίζουμε την υπόσταση ως ουσία μετά ιδιωμάτων, οπότε δεν μπορεί να κάνουμε λόγο για προτεραιότητα της φύσεως έναντι του προσώπου ούτε για προτεραιότητα του προσώπου έναντι της φύσεως.

Οι Πατέρες διακρίνουν το «θέλειν» από το «πώς θέλειν», γι' αυτό και δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση μεταξύ της θελήσεως, που είναι της φύσεως, και του πώς εκφράζεται η θέληση, που είναι του προσώπου.

Ο άγιος Μάξιμος γράφει ότι «ου ταυτόν το θέλειν και το πώς θέλειν», όπως δεν είναι το ίδιο «τό οράν και το πώς οράν».

Το να θέλη και να βλέπη κανείς είναι της φύσεως και υπάρχει σε όλα τα ομοφυή και ομογενή, αλλά «τό πώς θέλειν», όπως και «τό πώς οράν», δηλαδή το να θέλη να περπατήση ή να μη θέλη, το να βλέπη σε κάθε κατεύθυνση «τρόπος εστιν της του θέλειν και οράν χρήσεως». Αυτό δηλαδή το «πώς θέλειν» είναι «τώ κεχρημένω προσόν» που τον χωρίζει από τους άλλους, κατά την λεγομένη κοινώς διαφορά.

Επομένως, δεν μπορεί να γίνεται σύγχυση μεταξύ του «θέλειν», που είναι της φύσεως, και του «πώς θέλειν» που είναι προσόν αυτού που χρησιμοποιεί την θέληση. Αυτή είναι η χρυσή τομή μεταξύ της ουσιοκρατίας και του περσοναλισμού και δείχνει ότι η Πατερική διδασκαλία αποφεύγει τόσο την σχολαστική ουσιοκρατία όσο και τον φιλοσοφικό περσοναλισμό.

Ας δούμε το θέμα της θελήσεως στην Χριστολογία.

Ο Χριστός με την ενανθρώπησή Του προσέλαβε ολόκληρη την ανθρώπινη φύση, την ένωσε με την θεία φύση στην υπόστασή Του, την θέωσε. Άν και έγινε προς Χάρη μας άνθρωπος, Αυτός που είναι «ο ποιητής των ανθρώπων», όμως, «ημίν δηλονότι και την ατρεψίαν κατώρθωσε της προαιρέσεως, ως ατρεψίας δημιουργός».

Έτσι, «τό ανθρώπινον του Θεού» (τού Χριστού) «κατά προαίρεσιν ως ημείς ου κεκίνηται», κάνοντας με την εξέταση και την κρίση τον διαχωρισμό των αντιθέτων, «ίνα μη φύσει κατά προαίρεσιν νομισθείη τρεπτόν».

Αλλά, αφού έλαβε το είναι, αμέσως μετά την ένωσή του με τον Θεόν Λόγον «αδίστακτον, μάλλον δε στάσιμον την κατ' όρεξιν φυσικήν, ήτοι θέλησιν, κίνησιν έσχεν».

Οπότε, η προαίρεση στον Χριστό δεν κινήθηκε.

Οι άνθρωποι ως ατελείς, με την γέννησή τους, έχουν την προαίρεση, αφού έχουν την δυνατότητα να κινηθούν προς τα δύο, «τά καλά τε λέγω και τα κακά». Αυτή, όμως, η δυνατότητα της επιλογής –τής προαίρεσης– παύει να υφίσταται στους αγίους, που ενώνονται με τον Χριστό και γίνονται μέλη του Σώματός Του, αφού και αυτοί αποκτούν την ατρεψία της προαίρεσης, κατά τον λόγο του Αποστόλου Παύλου «η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει» (Α' Κορ. ιγ', 8). Στην Βασιλεία του Θεού δεν θα υπάρχη δυνα­τότητα επιλογής, οι άγιοι θα έχουν εν Χριστώ ατρεψία της προαίρεσης, αφού δεν θα υπάρχουν αντίθετες καταστάσεις.

Επομένως, τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος δεν έχουν ελευθερία, όπως την εννοούν οι φιλοσοφούντες θεολόγοι.

Ο Θεάνθρωπος Χριστός δεν έχει δυνατότητα επιλογής, ήτοι γνωμικό θέλημα, αφού έχει ατρεψία προαίρεσης. Και ο άνθρωπος στην πτωτική κατάσταση έχει μεν δυνατότητα προαίρεσης, αλλά όταν φθάνη στην θέωση αποκτά εν Χριστώ την ατρεψία της προαίρεσης και οδηγείται με την εν Χριστώ άσκηση και την μυστηριακή ζωή από το γνωμικό θέλημα στο φυσικό θέλημα.

Έτσι, η ελευθερία της βουλήσεως και η ελευθερία του προσώπου, την οποία οι θεολόγοι σήμερα επαινούν υπερβαλλόντως, ως στοιχείο του Θεού και του ανθρώπου, ως έκφραση και καθοριστικό γνώρισμα του ανθρώπου που συνιστά την τελειότητά του, είναι απαράδεκτη από θεολογικής πλευράς.

Η ελευθερία δεν είναι υποστατική, αλλά φυσική. Αυτό έχει μεγάλη σημασία, διότι έτσι διατρανώνεται η καλή λίαν δημιουργία του Θεού.

Αντιθέτως, το πρόσωπο είναι εκείνο που κάνοντας παράχρηση της θεόσδοτης ελευθερίας της φύσεως καταλήγει στην αμαρτία. Επομένως, δεν «υπερβαίνει το πρόσωπο δια της ελευθερίας την αναγκαιότητα της φύσεως», αλλά αντίστροφα, κάθε άνθρωπος με την ενέργεια της θείας Χάριτος και την δική του συνέργεια δια της φυσικής θελήσεως, μπορεί να αχθή πέραν των ορίων της φύσεώς του και να φθάση στην θέωση. Αντίθετα, το πρόσωπο είναι εκείνο που αν δεν κάνη καλή χρήση του αυτεξουσίου, καταλήγει δέσμιο της αμαρτίας και υποδουλώνει την φύση στα πάθη. Συνεπώς, η απόδοση αναγκαιότητας στην φύση δείχνει είτε άγνοια των πατερικών κειμένων είτε ερμηνευτικό εκβιασμό τους με σκοπό την εξαγωγή των ποθουμένων περσοναλιστικών συμπερασμάτων.

(Συνεχίζεται)